Wzgórze jasnogórskie,

Wzgórze jasnogórskie, tworzą go wapienie jury białej w formie pochylonego w kierunku północno-wschodnim płata otoczonego wychodniami jury brunatnej, wychodnie wapieni na szczycie wzgórza i na wschód od niego tworzyły swego czasu szereg skałek, ich jasnej barwie wzgórze zawdzięcza swą nazwę. Widoczne z daleka wzgórze kontrastowało z otaczającymi go iłami jury środkowej i żwirami moren czołowych rejonu → Grabówki i → Kiedrzyna. W sąsiedztwie wzgórza od dawna eksploatowano wapienie na cele budowlane klasztoru i najbliższej okolicy – kamieniołomy wapienia istniały na zachodnim zboczu. Geologów od dawna interesowały występujące tu skamieniałości. Jerzy Bogumił Pusch (1790–1846) wymienił Jasną Górę w spisie najbogatszych w skamieniałości jurajskich miejsc, Carl Ferdynand Roemer (1818–91), prof. Uniwersytetu Wrocławskiego, w opracowaniu Geologie von Oberschlesien zamieścił kilka tablic ze skamieniałościami jury białej. Jasna Góra cytowana jest we wszystkich publikacjach podejmujących problematykę jury górnej, skamieniałości z tego miejsca odznaczają się nadzwyczajnym bogactwem i różnorodnością fauny. Na początku XX w. badania stratygraficzne prowadzone były m.in. wzdłuż Kolei Herbsko-Kieleckiej. Pewna ilość okazów fauny zachowała się w zbiorach Państwowego Instytutu Geologicznego (ze zbiorów Politechniki Warszawskiej). Roboty ziemne prowadzone w 1926 podczas zakładania sieci wodociągów i kanalizacji pozwoliły uzupełnić mapę geologiczną Jasnej Góry, głównie o górną część wielkiej serii rudonośnej doggeru okolic Częstochowy, najlepsze profile były widoczne w istniejących wówczas gliniankach cegielni, położonych na zachód i południe od wzgórza jasnogórskiego, m.in. cegielni Helmana (na południe od → kościoła św. Barbary), cegielni Starkego (ok. 600 m na zachód od przełęczy oddzielającej północną i południową część Jasnej Góry) oraz gliniankach cegielni Bestermana i Sieradzkiego. Wzgórze jasnogórskie znacznie zmieniło swój wygląd, przestały działać kamieniołomy, większość odsłonięć zasypano, teren został zrównany podczas urządzania parków miejskich (→ Parki podjasnogórskie), wzniesiono wiele domów, wytyczono nowe ulice. Teren jasnogórski dziś nie nadaje się do studiów geologicznych.

Stefan Z. Różycki, Górny dogger i dolny malm Jury Krakowsko-Częstochowskiej (Opis odsłonięć), Warszawa 1953.