Kościółek i szpital – przytułek św. Jakuba

Kościółek i szpital – przytułek św. Jakuba, wybudowane (kaplica była murowana, a przytułek drewniany) jako zespół szpitalny w 1586 z fundacji Jakuba Zalejskiego, pisarza celnego królewskiego, przy drodze (obecnie pl. Biegańskiego) ze Starej Częstochowy do klasztoru jasnogórskiego. Oddane przez fundatora pod opiekę miasta. Uposażenie powiększane było zapisami dokonanymi przez mieszczan częstochowskich. Około 1630 decyzją o. → Andrzeja Gołdonowskiego, przeora jasnogórskiego, przejęty przez paulinów. W 1642 na miejscu zdewastowanych obiektów wzniesiono nowe murowane budynki – kościółka (na planie oktogonu, z małymi wieżyczkami w narożach) i przylegającego do niego od północy, obszerniejszego parterowego przytułku. Miało w nim mieszkać trzech ubogich. Obiekty te połączone były z Jasną Górą groblą i drogą. Budowle zostały spustoszone przez wojska rosyjskie w 1771 w czasie konfederacji barskiej. Od 1786 kościółek i szpital znajdowały się pod zarządem sióstr mariawitek (→ mariawitki), w 1838 obiekty zostały przepisane rejentalnie na ich własność; siostry dokonały renowacji budynków. Od tr. mieszkało tam siedem sióstr mariawitek i 28 sierot. W budynku dawnego przytułku siostry prowadziły ośrodek szkolno-wychowawczy. Około 1862 sprzedały zabudowania i przeniosły się do nowego budynku klasztornego przy Alei 56 (→ budynek IV Liceum Ogólnokształcącego im. H. Sienkiewicza). Opuszczony zespół został rozebrany w 1869, na jego miejscu wzniesiono w 1870–72 → cerkiew pw. św. św. Cyryla i Metodego.

Katalog zabytków sztuki, Miasto Częstochowa, pod red. Z. Rozanow i E. Smulikowskiej, Warszawa 1995: cz. 1, Stare i nowe miasto, Częstochówka i przedmieścia, opracowanie autorskie Z. Rozanow i E. Smulikowska, s. 47; – Juliusz Braun, Częstochowa. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny, Warszawa 1959, s. 27, 45, 62; Stefan Krakowski, Służba zdrowia i dobroczynność w Starej Częstochowie do połowy XVII wieku, „Archiwum Historii Medycyny”, t. XXI, 1959, s. 182, 183; Piotr Stefaniak, Skarb wiary. Dzieje kościoła Najświętszego Imienia Maryi i Klasztoru panien mariawitek w Częstochowie, Kraków–Częstochowa 2013, s. 49, 50, 52, 53.