Ostatni Grosz
Ostatni Grosz, dzielnica Częstochowy, jej obszar na północy graniczy z dzielnicami → Stare Miasto oraz → Trzech Wieszczów (granicę wyznacza Stradomka – w rejonie mostów kolejowych na linii Częstochowa–Katowice oraz Częstochowa Stradom–Kielce), na zachodzie z dzielnicą → Stradom (wzdłuż torów kolejowych linii kieleckiej), od południa z dzielnicą → Wrzosowiak (wzdłuż ul. Jesiennej i Źródlanej – do al. Wojska Polskiego) i dzielnicą → Raków – równolegle do ul. Władysława Daniłowskiego – do torów kolejowych Częstochowa–Katowice). Osada Ostatni Grosz rozwinęła się w XVIII w. na terenach należących do dóbr → Błeszno, w pobliżu karczmy o tej samej nazwie, przy trakcie krakowskim. W 1791 w osadzie było dziewięć domów, mieszkały w nich 44 osoby, mieszkańcy należeli do parafii pw. św. Zygmunta w Częstochowie. 22 I 1863 las w Ostatnim Groszu był miejscem zbiórki ochotników częstochowskich udających się do powstania, uczestnik tej zbiórki → Jan Szubert zapisał w pamiętniku, że arendarz karczmy Poznański (zapewne Jakub Poznański, syn Szolema) „podzielił się tym, co miał”, nie żądając zapłaty. W 1868 Ostatni Grosz liczył 15 domów i 100 mieszkańców. Gwałtowny rozwój przedmiejskiej osady nastąpił z chwilą uruchomienia fabryki włókienniczej na gruntach byłego folwarku; budowę tkalni i bielnika rozpoczął w 1882 Władysław Kronenberg, w 1885 sprzedał obiekt firmie „Hille i Dietrich”, która uruchomiła przędzalnię i tkalnię juty. Kolejnym właścicielem zakładu była francuska spółka Towarzystwo Przędzalnicze „La Czenstochovienne” (potocznie: → „Częstochowianka”). w okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej „Częstochowianka” zatrudniała ponad 5 tys. pracowników; w pobliżu zakładu powstało w końcu XIX w. osiedle fabryczne, od 1900 funkcjonowała szkoła przyfabryczna. W 1939 przy ul. Szczytowej powstał budynek Szkoły Powszechnej nr 8 (wg projektu → Edwarda Usakiewicza). W 1909 w pobliżu rzeki → Stradomki oddano do użytku nowoczesną rzeźnię miejską, która posiadała oświetlenie elektryczne, gorącą wodę i system filtrów. W 1915 teren Ostatniego Grosza został włączony w obręb Częstochowy, w 1928, uchwałą Rady Miasta, przyłączono grunty drobnych właścicieli Ostatniego Grosza (liczące 15,5 ha) wraz z osadą młynarską Bór Kazimierzów (15,05 ha). W 1929 Rada Miasta przyjęła uchwałę o przyłączeniu kolejnych gruntów z majątku Błeszno AB. Ostatni Grosz był do 1939 jedną z 21 dzielnic miasta, obejmował obszar 89,38 ha (1,9 % powierzchni miasta), w 1937 liczył 6155 stałych mieszkańców. Przykładem budownictwa doby industrializacji z przełomu XIX i XX w. są budynki → osiedla fabrycznego „Częstochowianki” przy ul. Bardowskiego oraz małe domki z kamienia wapiennego. Przeważała jednak chaotyczna, drewniana zabudowa, mieszkania pozbawione były elementarnych standardów (sieć wodociągowa firmy → Ulen dotarła do Ostatniego Grosza w 1928); kilka takich budynków z początku XX w. zachowało się do dziś. W 1908–39 działało Stowarzyszenie Spożywców → „Jedność”. Na terenie Ostatniego Grosza znajdują się: Szkoła Podstawowa nr 17 im. Stanisława Wyspiańskiego z oddziałami integracyjnymi (szkołę oddano do użytku w 1925 – do 1939 nosiła imię Józefa Piłsudskiego), Szkoła Podstawowa nr 8 (przy ul. Szczytowej 28/30), początkowo była to elementarna szkoła fabryczna (przy „Częstochowiance”), później mieściła się przy ul. Pięknej 6 (dziś ul. Równoległa); gmach nowej szkoły zbudowanej ze składek mieszkańców miał być przekazany do użytku we wrześniu 1939, została spalona przez Niemców w styczniu 1945, odbudowano ją w 1948. Przy u. Górnej 12 znajduje się Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi. Charakterystycznym obiektem dzielnicy jest znajdujący się na wzniesieniu przy ul. Wysokiej → kościół pw. św. Antoniego z Padwy; przy tej samej ulicy znajduje się ośrodek „Caritasu”.
Bogdan Snoch, Mała encyklopedia Częstochowy, Częstochowa 2002, s. 127; Franciszek Sobalski. Przemysł częstochowski (1882–1914), Częstochowa 2009, s. 82–91; Jan Szubert, Pamiętnik częstochowianina – powstańca styczniowego, Częstochowa 2012, s. 17; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.
Autor: → Andrzej Kuśnierczyk
Poprzednie hasło
→ Osiedle fabryczne „Częstochowianki”
Następne hasło
→ Ośrodek Kultury Filmowej „Iluzja”
Ostatnio dodane
Miejski Uniwersytet Powszechny
instytucja kulturalno-oświatowa utworzona w 1929 z inicjatywy częstochowskiego → Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Organizatorem był Wydział Oświaty i... więcej::
Zakład Freblowski Stanisławy Ligęzówny
w 1912 Stanisława Ligęzówna (Ligenzówna) podjęła starania o powołanie w Częstochowie kantoru pośrednictwa dla nauczycielek. Od tegoż roku pod nazwą... więcej::
Kościółek i szpital – przytułek św. Jakuba
wybudowane (kaplica była murowana, a przytułek drewniany) jako zespół szpitalny w 1586 z fundacji Jakuba Zalejskiego, pisarza celnego... więcej::
Chajutin (Hajutin) Szymon Szmerka
Chajutin (Hajutin) Szymon Szmerka (ok. 1872–1929), działacz spółdzielczy i sportowy. Ur. w Moskwie, był synem Joela Wulfa i Dobry Elki z Wileńczyków. Chajutin do Częstochowy przybył... więcej::