Tysiąclecie dzielnica

Tysiąclecie dzielnica, dzielnica obejmuje teren od al. Jana Pawła II na południu, do ul. Traugutta i Promenady na północy i od ul. Łódzkiej do przedłużenia ul. Szajnowicza-Iwanowa na zachodzie, do ul. Wały Dwernickiego na północnym wschodzie.

Od końca XIX w. tereny leżące na północ od ul. Jasnogórskiej w kierunku Kiedrzyna należały do sąsiadujących ze sobą zakładów ogrodniczych i gospodarstw rolnych Zawadów, Szczecińskich, Hofmanów, Szwakopfów i Jastrzębskich. Od początku lat 30. XX w. dzielnica o nazwie Zawady o charakterze ogrodniczym, ograniczona ulicami: Borelowskiego (wcześniej ul. Głęboka) od północy, Chłopickiego (przedtem Ciemna) i Dembińskiego (wcześniej Pomologiczna) na południu, Wały Dwernickiego (wcześniej Lewe Wały) i Kiedrzyńską. W 1958 rozpoczęto planową zabudowę dzielnicy, która od 1960 nosi nazwę Tysiąclecia. Główną arterię komunikacyjną zaprojektowaną przez architektów Irenę i Czesława Kotelów stanowi al. Armii Krajowej (wcześniej przedłużenie ul. Kościuszki, następnie do 1990 ul. Aleksandra Zawadzkiego), wzdłuż niej od 1959 linia tramwajowa (łącząca dzielnicę z Rakowem), przedłużana wraz z rozwojem dzielnicy; pętla przy ul. Worcella, od 1971 przy zbiegu ulic 16 Stycznia (Kiedrzyńska) i Zawadzkiego (w miejscu obecnego Centrum Handlowego „Promenada”). Przy al. Armii Krajowej znajdują się: obiekty należące do Politechniki Częstochowskiej (PCz) i Uniwestytetu im. Jana Długosza (UJD): administracyjne, dydaktyczne, aule, biblioteki, planetarium, Akademickie Centrum Kultury z → Klubem „Politechnik” (sala widowiskowa i hala sportowa); charakterystyczne budynki mieszkalne: falowiec (wzniesiony w 1974), wieżowce (tzw. cztery wieżowce, według projektu → Włodzimierza Ściegiennego i Jadwigi Majkowskiej), mrówkowiec (oddany do użytku w 1971), wysoki biurowiec (zbudowany w I połowie lat 70, dawna siedziba przedsiębiorstw „Komobex” i „Biprorud”). Szereg budynków postawionych przez Częstochowską Spółdzielnię Mieszkaniową → „Nasza Praca”, która w latach 70. swoim działaniem objęła teren dzielnicy; do spółdzielni należą m.in. kluby o charakterze kulturalno-oświatowym i rekreacyjno-sportowym przy ul. Armii Krajowej 66 (→ mrówkowiec) i ul. Broniewskiego 3 oraz powstała w 1992 → Telewizja Lokalna „Orion” z własnym studiem. W dzielnicy: obiekty sportowe i rekreacyjne: → hala sportowa „Polonia” i pływalnia letnia (przy ul. Dekabrystów), → miejski stadion lekkoatletyczny i boisko piłkarskie (przy ul. Dąbrowskiego), hala sportowa przy Zespole Szkół im. dr. W. Biegańskiego, ścieżki rowerowe (wzdłuż al. Armii Krajowej, ul. Dekabrystów i Szajnowicza-Iwanowa), place rekreacji ruchowej; placówka ochrony zdrowia: → Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. NMP (wybudowany w 1961 przy ul. PCK, do 2009 → Wojewódzki Szpital Zespolony im. W. Orłowskiego); zakłady przemysłowe przy ul. Dekabrystów i Rolniczej: do lat 90. Fabryka Pras Automatycznych „Wykromet”, Częstochowska Fabryka Artykułów Muzycznych „Melodia”, Fabryka Pomocy Naukowych (przy ul. Brzeźnickiej), obecnie funkcjonują: Brembo – producent systemów hamulcowych i TRW; świątynie parafii rzymskokatolickich: pw. św. Jadwigi Królowej przy ul. gen. Zajączka (wzniesiona 1983–91), pw. św. Wojciecha przy ul. Brzeźnickiej 59 (1978–85), pw. św. Benedykta, Mateusza, Izaaka i Krystyna Pierwszych Męczenników Polski przy ul. Obrońców Westerplatte 37 (1991–98), Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa przy al. Jana Pawła II 82 (1995–2000), Nawiedzenia NMP przy ul. Okólnej 113 (1997), pw. św. Kazimierza Królewicza przy ul. Brzeźnickiej 45 (1999–2000). Na terenie dzielnicy → cmentarz Kule (ograniczony ulicami Rolniczą, Dekabrystów i Fieldorfa-Nila), użytkowany od 1884; tu kaplica Przemienienia Pańskiego (wzniesiona 1898), nagrobki autorstwa znanych rzeźbiarzy i kamieniarzy częstochowskich, kwatera żołnierzy radzieckich z pomnikiem dłuta Stefana Policińskiego. Do nekropolii (od ul. Rolniczej) przylegają Rodzinne Ogrody Działkowe (w 1900–39 była to żydowska ferma ogrodnicza). Obiekty historyczne: budynek dawnych koszar (obecnie ul. Dąbrowskiego 69), wybudowanych w 1902–08 przez Karola Zawadę dla rosyjskich 7 i 8 pułków strzelców, 1918–39 stacjonował tu 27 pułk piechoty, 1939–45 obóz jeniecki Nordkaserne (należący do → stalagu 367), w którym przetrzymywano w 1939 polskich, od 1941 radzieckich, a od 1944 także włoskich jeńców wojennych, 1948–50 funkcjonowała tu Wyższa Szkoła Administracyjno-Handlowa, 1950–60 → Wyższa Szkoła Ekonomiczna, 1949–55 Szkoła Inżynierska, od 1952 szkoły medyczne (obecnie III LO im. W. Biegańskiego), od 1955 → Politechnika Częstochowska, od 1957 Studium Nauczycielskie, willa Hoffmanów z końca XIX w. (przy ul. Zbierskiego); artystyczne: mozaiki → Stanisława Łyszczarza na ścianach auli UJD i hali sportowej Klubu „Politechnik” (przy al. Armii Krajowej), rzeźby: → Szymona Wypycha (na skwerze Kaliny Jędrusik i Tańczące dzieci przy ul. Dekabrystów 9/17), → Władysława Łydżby (Ryby przy skwerze k. mrówkowca, Gołębie przy zbiegu ul. PCK i al. Armii Krajowej, oraz Matka z dzieckiem przy Promenadzie Niemena), rzeźby w → Galerii Sztuki Odlewniczej im. Wacława Sakwy na Wydziale Inżynierii Produkcji i Technologii Materiałów Politechniki Częstochowskiej.

Materiały w Ośrodku Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.