Szwedowski Jan Stanisław

Szwedowski Jan Stanisław (1892–1946) lekarz, działacz niepodległościowy, polityczny i społeczny, radny miasta Częstochowy. Ur. 9 X 1892 w Kluczewsku, powiat włoszczowski, był synem Anieli z Dapińskich (1856–1940).

Wychowany w rodzinie o tradycjach patriotycznych, początkowo uczył się w gimnazjum rządowym w Piotrkowie, lecz po strajku szkolnym przeniósł się w 1906 do miejscowego Polskiego Gimnazjum Józefa Dąbrowskiego. Był członkiem, a później przewodniczącym koła gimnazjalnego Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Średnich (OMNSŚ); należał do Ligi Obrony Szkoły Polskiej. W 1910 został przyjęty do Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (PET). Uczestniczył w zjazdach OMSŚ w Warszawie (1910) i Krakowie (5 VII 1911). W 1912 otrzymał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ). Z początkiem 1913 przeniósł się jednak na wydział lekarski tejże uczelni. Od 1912 należał do Towarzystwa „Strzelec” oraz Zjednoczenia Młodzieży Narodowej. W czerwcu 1914 przyjechał do Pławna k. Noworadomska (Radomsko), gdzie wcześniej przeniosła się jego rodzina. Tam zastał go wybuch wojny. Do października 1915 prowadził działalność oświatową w środowisku wiejskim w powiecie radomszczańskim, później wyjechał do Krakowa i wznowił studia lekarskie na UJ. Od stycznia 1917 należał do oddziału akademickiego Polskiej Organizacji Wolności, a w listopadzie 1918 wstąpił ochotniczo do batalionu akademickiego Wojska Polskiego (WP); brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich w Krakowie, następnie został przydzielony do 2 pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. W 1919–20 jako lekarz wojskowy w stopniu podporucznika uczestniczył w wojnie z bolszewikami; zorganizował, a później pracował w szpitalu polowym. 6 VII 1921 otrzymał dyplom lekarza (studia ukończył w 1918), jako lekarz wojskowy pracował w szpitalu WP w Krakowie. W 1922 w stopniu porucznika (awans ze starszeństwem z 1 VI 1919) został przeniesiony do Częstochowy na stanowisko naczelnego lekarza 27 pułku piechoty. W 1923 na własną prośbę przeszedł do rezerwy, rozpoczął pracę w Szpitalu Chorób Wewnętrznych w Częstochowie i w Powiatowej Kasie Chorych (PKCh). Jako lekarz szkolny pracował w Gimnazjum im. H. Sienkiewicza oraz w ambulatorium przy fabryce zapałek. Od 1924 przyjmował w prywatnej przychodni lekarskiej (przy ul. Kościuszki 32, od połowy lat 30. była to Wolności 16); od połowy lat 20. mieszkał w budynku, gdzie znajdowała się przychodnia. W 1922–26 dokształcał się w zakresie chorób płuc i serca oraz w diagnostyce rentgenowskiej w klinikach krakowskich i warszawskich. W 1935–36 przebywał we Włoszech i Szwecji, gdzie zapoznawał się z lecznictwem szpitalnym dla chorych na gruźlicę płuc. W 1928 został kierownikiem → Przychodni Przeciwgruźliczej → Częstochowskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego (przy ul. Śląskiej). Zorganizował i stale monitorował diagnostyczne badanie i racjonalne leczenie gruźlicy płuc; wprowadził do walki z tą chorobą odmę doopłucnową. Propagował walkę z gruźlicą: wygłaszał odczyty, publikował artykuły; m.in. był autorem artykułu Walka z gruźlicą jest nakazem społecznym („Kurier Codzienny” 1927, nr 40, s. 2). W 1930 objął funkcję ordynatora i dyrektora → Szpitala dla piersiowo chorych w Sabinowie pod Częstochową (od 1936 Szpital dla piersiowo chorych Częstochowskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego). Po likwidacji pogotowia PKCh, w 1931 wraz z → Edwinem Petrykatem i → Arnoldem Bramem otworzył prywatne Pogotowie Ratunkowe (→ pogotowia ratunkowe). W 1936 wspólnie z innymi lekarzami założył lecznicę położniczo-ginekologiczną i chirurgiczną „Dom Zdrowia” (przy ul. Kościuszki 9a). Szwedowski był członkiem kilku organizacji lekarskich: zasiadał w zarządzie Krakowskiej Izby Lekarskiej, pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego oddziału częstochowskiego Związku Lekarzy Państwa Polskiego, a od 1934 był sekretarzem → Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego. Angażował się w działalność organizacji kombatanckich: w 1924 był organizatorem częstochowskiego koła → Związku Oficerów Rezerwy (ZOR); od tr. pełnił funkcję prezesa, a od 1927 kierował zarządem organizacji ZOR. Od 1928 należał do zarządu → Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Szwedowski był także działaczem politycznym. W 1925 był członkiem → Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD), w 1927 był wiceprezesem zarządu okręgu PSChD. W 1926 wstąpił w szeregi Straży Narodowej. Trzykrotnie wybierano go do Rady Miasta (RM). 25 XII 1925, został radnym z ramienia Zjednoczonego Chrześcijańskiego Komitetu Wyborczego; pracował w komisji szpitalnej, finansowo-budżetowej i Rady Szkolnej Miejskiej. Po rozwiązaniu RM w 1927 wszedł w skład komitetu doradczego, tzw. Rady Przybocznej Kierownika Tymczasowego Zakładu Miejskiego → Pawła Gettla. W 1927 i w 1939 ponownie był wybierany do RM. W końcu sierpnia 1939 został zmobilizowany do służby wojskowej. Brał udział w walkach o Warszawę. Pomimo rany postrzałowej stopy pełnił obowiązki lekarza. Ewakuowany wraz z jednostkami WP za linię rzeki Bug w końcu września, został wzięty do niewoli sowieckiej. W październiku wraz z grupą oficerów udało im się zbiec; do Częstochowy dotarł w listopadzie 1939. Od grudnia tr. jako członek tzw. Komitetu Miejscowego (później Społeczny Komitet Pomocy) uczestniczył w akcji niesienia pomocy Polakom wysiedlonym z poznańskiego, pomorskiego, katowickiego i łódzkiego. Wielu wysiedlonych przyjmował we własnym mieszkaniu oraz w zarządzanej przez siebie lecznicy „Dom Zdrowia”; tamże ukrywani byli poszukiwani przez Gestapo uciekinierzy z terenu Rzeszy Niemieckiej, a podczas likwidacji getta rodziny żydowskie. Od stycznia 1940 był w Częstochowie członkiem Komitetu Niesienia Pomocy Jeńcom. Jesienią tr. został mianowany pełnomocnikiem miejskiego oddziału → Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), wszedł także w skład Rady Opiekuńczej Miejskiej. Z ramienia PCK zorganizował punkt żywnościowy dla więźniów politycznych przetrzymywanych w więzieniu na Zawodziu w Częstochowie oraz w różnych nazistowskich obozach koncentracyjnych. Poprzez Międzynarodowy Czerwony Krzyż ułatwiał kontakt korespondencyjny miejscowym rodzinom z żołnierzami walczącymi w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Kierował miejscową poradnią przeciwgruźliczą. Od jesieni 1941 leczył chorych na gruźlicę płuc w oddziale chorych na płuca Szpitala Zakaźnego w Częstochowie. Pomocy lekarskiej udzielał również żołnierzom z oddziałów → Armii Krajowej (AK) z lasów radomszczańsko-włoszczowskich. Od października 1943 był w Częstochowie wykładowcą propedeutyki lekarskiej na Wydziale Lekarskim → Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Jesienią 1944 prowadził zajęcia z historii medycyny na wydziale lekarskim → tajnych kursów akademickich. Ponadto w 1940–41 wykładał medycynę pastoralną w Instytucie Filozoficzno-Teologicznym na Jasnej Górze. Zm. 7 XII 1945 w Częstochowie w wyniku choroby popromiennej (spowodowanej przez promieniowanie rentgenowskie). Pochowany został w grobowcu rodzinnym w Pławnie k. Radomska. Odznaczony był Srebrnym Krzyżem Zasługi (1937) i Złotym Krzyżem Zasługi.

Mieczysław Wyględowski, Almanach lekarzy Częstochowy, Częstochowa [2010], s. 336–337 (tu fot.); – Zdzisław Banaszkiwicz, Dr Jan Stanisław Szwedowski (1892–1945), [w:] Towarzystwo Lekarskie Częstochowskie. Jubileusz 75-lecia Szpitala Chirurgicznego im. dra Ludwika Rydygiera w Częstochowie, Częstochowa 1988, s. 145–150 (tu fotografia); Ryszard Szwed, Oblicze polityczne samorządu miejskiego w Częstochowie w latach 1919–1939, [w:] Z dziejów najnowszych Częstochowy, pod red. R. Szweda i W. Palusa, Częstochowa 1995, s. 39, 42, 47; Mieczysław Wyględowski, Andrzej Zakrzewski, Ochrona zdrowia w Częstochowie w XIX–XX wieku. Szkice z historii medycyny, Częstochowa 1995, s. 129 (tu fotografia), s. 162; Janusz Zbudniewek, Jasna Góra w latach okupacji hitlerowskiej, [Częstochowa] 1991, s. 215, 217; – Stanisław Nowak, Samorząd m. Częstochowy w latach 1916–1931. Z moich wspomnień, cz. III, Częstochowa 1994, s. 148, 187; Stanisław Rybicki, Pod znakiem lwa i kruka. Fragmenty wspomnień z lat okupacji, Warszawa 1990; – „Dziennik Zarządu miasta Częstochowy” 1926, nr 9, s. 8; „Głos Narodu” 1945, nr 205, s. 3; „Goniec Częstochowski” 1922, nr 275, s. 2, 1925, nr 14, s. 5, 1926, nr 218, s. 2, 1928, nr 268, s. 4, 1931, nr 49, s. 34, 1932, nr 199, s. 3, 1936, nr 138, s. 4, 1937, nr 267, s. 4, „Kurier Codzienny”, 1926, nr 88, s. 2, 1927, nr 25, s. 3, nr 40, s. 2, nr 230, s. 1; „Kurier Częstochowski” 1940, nr 17, s. 3, nr 99, s. 3 (dotyczy matki); – Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1933/34 rok, oprac. S. Konopka, Warszawa 1933; Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok, oprac. S. Konopka, Warszawa 1936; Rocznik oficerski rezerw 1934, reprint, Warszawa – Londyn 2003, s. 220, 800; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Magistrat Częstochowy 5364, 5605, Wydział Powiatu Częstochowskiego 422, k. 4–5.