Sąd Pokoju

Sąd Pokoju, funkcjonował w Częstochowie od czasów Księstwa Warszawskiego jako podstawowa (niższa) instancja sądu cywilnego, w 1842–76 nazywany był także sądem okręgowym. W skład sądu wchodzili sędzia, podsędek i pisarz, sąd orzekał jednoosobowo, zadaniem sędziego było doprowadzenie do ugody stron, w sprawach mniejszej wagi wydawał wyroki ostateczne, sądem odwoławczym był Trybunał Cywilny; wydziałem karnym był sąd policji prostej. Po 1876 Sąd Pokoju zbliżył się do modelu rosyjskiego. W Częstochowie funkcjonował Zjazd Sędziów Pokoju II okręgu guberni piotrkowskiej (przy ul. Szkolnej 4 – dzisiejsza ul. Dąbrowskiego); na jego czele stał prezes, który miał do dyspozycji sekretarza, pomocników sekretarza oraz tłumacza. Miasto posiadało dwóch (w późniejszym okresie trzech) sędziów pokoju – zgodnie z podziałem miasta na rewiry sądowe – z siedzibami przy ul. Szkolnej 7, Alei 78 i ul. Teatralnej 39 (al. Wolności). W 1914 niemieckie władze okupacyjne powołały w mieście Cesarsko-Niemiecki Sąd Obwodowy, mieścił się w kamienicy Fiszera przy Alei Najświętszej Maryi Panny 51. Istniały dwa rewiry (okręgi) sądowe, rewir I przy ul. Pięknej 7 (dziś: Kilińskiego), rewir II – przy ul. Szkolnej 7 (do tego rewiru należała także gmina Grabówka). Sędzią rewiru I był mecenas → Feliks Szaniawski, rewiru II → Bolesław Płodowski. Przy stole sędziowskim zasiadało dwóch ławników; ławnikami byli m.in. → Edmund Nowak, → Kazimierz Szwede, Józef Banasch, → Ignacy Tomczyk, Kazimierz Maliński, Leon Wajnberg. W 1917 w miejsce Cesarsko-Niemieckiego Sądu Obwodowego ustanowiono Sąd Królewsko-Polski z uprawnieniami sądu okręgowego. Prezesem był mecenas Mieczysław Kokowski, sędziami Wacław Miszewski, Stanisław Śliwiński i Jan Rzymowski, prokuratorem Antoni Goldman-Paprocki, podprokuratorem → Ludwik Mężnicki. Ławnikami tego sądu byli ogólnie szanowani mieszkańcy Częstochowy, m.in. → Józef Cygański, → Adolf Franke, → Jan Hertz, → Bronisław Hłasko, → Marian Jurakowski,→ Antoni Januszewski, → Bernard Kondratowicz, → Gustaw Kohn, → Adam Kanczewski, → Maksymilian Paciorkowski, → Stanisław Płucer-Sarna, → Władysław Sachs, → Ludwik Tempel, → Antoni Zboiński. Na terenie miasta istniały trzy okręgi sądowe, ich siedziby znajdowały się przy ul. Kilińskiego 7, ul. Dąbrowskiego 7 oraz Alei 51. Sąd Pokoju w 1928 uległ likwidacji, został zastąpiony przez → Sąd Grodzki.

Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Leksykon historii Polski, Warszawa 1995, s. 1138; – Mirosław Zwoliński, Pitaval częstochowski czyli kronika głośnych procesów, Częstochowa 2016, s. 7–9; Rocznik częstochowski. Kalendarz na rok 1903 wydany na korzyść Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan w Częstochowie, Częstochowa 1903, s. 7–8; Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1913 r., [Częstochowa 1913?], s.179; Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 179; „Goniec Częstochowski” 1916, nr 270, s. 3, 1917, nr 10, s. 1.