Rutkowski (Pobóg Rutkowski) Józef

Rutkowski (Pobóg Rutkowski) Józef (1872–1951), inżynier chemik, dyrektor cementowni, działacz niepodległościowy, samorządowy i społeczny. Ur. 3 I 1872 w Kroczewie Większym, powiat iłżecki, był synem Włodzimierza (1838–1919), który ukończył w 1856 Instytut Szlachecki w Warszawie, później studiował prawo. W czasie powstania 1863–64 wspomagał walczących, zaopatrując ich w żywność, ubrania, ukrywając rannych. Aresztowany, został skazany na zesłanie i grzywnę w wysokości tysiąca rubli. Stryj Zdzisław był wśród pięciu poległych w 1861 podczas demonstracji patriotycznej na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Dziadek ze strony ojca Józef Jan Erazm (zm. 1858), właściciel Jaszowic k. Radomia, był radcą Towarzystwa Kredytowego. W powstaniu 1830–31 w stopniu podporucznika był początkowo adiutantem regimentarza, a od 15 VI 1831 generała Turno.

Rutkowski w 1892 ukończył gimnazjum, następnie jako podmajster pracował w farbiarniach w Łodzi i Zgierzu. Od 1895 studiował na Wydziale Chemicznym Politechniki w Zurychu. W 1899 otrzymał dyplom inżyniera chemika i od tr. pracował w Fabryce Portland Cementu „Wrzosowa” we Wrzosowej k. Częstochowy. Od ok. 1901 zajmował stanowisko dyrektora technicznego, a od 1904 także administracyjnego fabrykanta. W 1904–10 współpracował z czasopismami „Przegląd Techniczny” i „Przegląd Chemiczny”. Dzięki zaangażowaniu Rutkowskiego, który od 1899 należał do → Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), na terenie cementowni w 1905–06 funkcjonował centralny magazyn broni i amunicji → organizacji bojowych PPS. Rutkowski należał do Koła Inteligencji PPS w Częstochowie. Po rozłamie w partii, w listopadzie 1906 opowiedział się po stronie PPS-Frakcji Rewolucyjnej. W 1907 jako kandydat bloku lewicy polskiej kandydował z Częstochowy w wyborach do II Dumy Państwowej. Był znanym działaczem społecznym. Od 1906 należał do → Towarzystwa Szerzenia Wiedzy w Częstochowie, utworzył też oddział tego stowarzyszenia we Wrzosowej; w 1905–08 wygłaszał odczyty na tematy społeczne i przyrodnicze dla robotników i inteligencji, a jego żona opiekowała się biblioteką oddziału. W 1907 był jednym z założycieli, później członkiem zarządu Stowarzyszenia Spożywców „Wiara”, działającego przy cementowni. W 1918 dzięki niemu utworzono we Wrzosowej Straż Ogniową Ochotniczą. Później Rutkowski był prezesem tejże Straży, a także współzałożycielem Okręgowego Związku Straży Pożarnych. W 1915 został wybrany prezesem → Polskiej Macierzy Szkolnej w Częstochowie; w zarządzie Macierzy zasiadał aż do lat 30. Od początku 1915 Rutkowski należał do czołowych działaczy Komitetu Narodowego podporządkowanego Komitetowi Naczelnemu Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych w Warszawie. Od 1916 był członkiem częstochowskiego Centralnego Komitetu Narodowego, a w 1916–17 członkiem warszawskiego Centralnego Komitetu Narodowego. W marcu 1917 wraz z → Leonem Siemieńskim zorganizował spotkanie, na którym powołano Wydział Rady Narodowej powiatu częstochowskiego. Od 1916 należał do → Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Częstochowie. Począwszy od 1920 był członkiem Sejmiku Powiatowego, a od 1923 Wydziału Powiatowego Powiatu Częstochowskiego. W 1936 odszedł ze stanowiska dyrektora fabryki cementu i w 1937–39 pracował w biurze dyrekcji Huty „Pokój” w Katowicach. W 1939–49 był kierownikiem w Zakładach Przemysłu Metalowego → „Elektrodyn” w Częstochowie. Od 1949 pełnił funkcję kierownika administracji Szkoły Inżynierskiej (od 1955 → Politechnika Częstochowska). Zm. 12 VIII 1951 w Częstochowie, pochowany został na cmentarzu Kule w kwaterze 75, rząd VI, grób 17. Odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości (1932), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1928).

W małżeństwie ze Stanisławą Jadwigą Żarską (ok. 1876–1972) miał czworo dzieci; synów: Kazimierza, Włodzimierza, absolwenta gimnazjum im. R. Traugutta w Częstochowie, później Politechniki Warszawskiej; córki: Zofię, zamężną z Henrykiem Hłaską, współwłaścicielem firm „Młot” i „Elektrodyn” w Częstochowie, która ukończyła historię na Uniwersytecie Warszawskim; Marię, zamężną Cywińską, która ukończyła studia matematyczne.

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 261–262; Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. III, Warszawa 1998, s. 417 (dotyczy dziadka, Józefa); – Od Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego do Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych im. Kazimierza Pułaskiego w Częstochowie (Zarys dziejów), oprac. Z. Grządzielski i A. Wasiak, Częstochowa 1996, s. 20; Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003; Politechnika Częstochowska 1949–1959. Dziesięciolecie działalności, Częstochowa 1960, s. 145; Jan Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (rok szkolny 1914/15–1915/16), Częstochowa 1916, s. 43; Franciszek Sobalski, Związki zawodowe, stowarzyszenia i organizacje społeczne w Częstochowie i dawnym powiecie częstochowskim w 1921 roku (materiały źródłowe), „Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie”, Historia, 1989, z. 22, s. 141–142; – Stanisław Dzierzbicki, Pamiętnik z lat wojny 1915–1918, Warszawa 1983, s. 429; Stanisław Nowak, Z moich wspomnień, cz. II, Częstochowa 1902–1914, Częstochowa 1933, s. 133, 134, 140; – „Gazeta Urzędowa Wydziału Powiatowego Powiatu Częstochowskiego” 1920, nr 23, s. 1, nr 32, s. 1, 1923, nr 37, s. 1, 1925, nr 10, s. 3; „Goniec Częstochowski” 1907, nr 33, s. 2, 1916, nr 230, s. 3, 1917, nr 67, s. 1; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Starostwo Powiatowe Częstochowskie 55; Centralne Archiwum Wojskowe, Akta Krzyża Niepodległości, t. 69; – informacje wnuczki Anny Kierat z Częstochowy oraz dokumenty i fotografie w jej posiadaniu; – odpis z inskrypcji nagrobnej.