Rotunda

Rotunda, obiekt wzniesiony przez Henryka Lgockiego w 1896, przy skrzyżowaniu ulic Panny Maryi (al. NMP) i Celnej (Pułaskiego). Wybudowano go z kamienia i drewna na planie regularnego dwunastoboku o średnicy ok. 40 m, pod kierunkiem Kazimierza Malińskiego, przedsiębiorcy budowlanego z Częstochowy. Budowla miała 16 m wysokości, średnica wnętrza wynosiła ok. 32 m, obwód murów zewnętrznych – 116 m, przykrywała ją spłaszczona kopuła z latarnią na szczycie. Światło dzienne wpadało przez oszklone okno obiegające zadaszenie. Rotundę otwarto uroczyście 22 VII 1896, po nabożeństwie w kaplicy Matki Bożej na Jasnej Górze; poświęcona została przez ks. Nowakowskiego (proboszcza z kościoła pw. św. Zygmunta). W wydarzeniu wzięli udział artyści, dziennikarze, literaci i zaproszeni mieszkańcy Częstochowy. Po kilku latach właścicielem Rotundy został → Ludwik Tempel, a H. Lgocki dzierżawił obiekt. Tempel był właścicielem budynku prawdopodobnie do 1921. W obiekcie do 1903 wystawiano różne obrazy: dzieło panoramiczne Ukrzyżowanie Chrystusa Pana (autorstwa Stanisława Radziejowskiego, Ludwika Bollera i Antoniego Piotrowskiego; obraz miał 10 m wysokości i 94 m obwodu), dioramę Oblężenie Częstochowy przez Szwedów, potem prezentowano inne dzieła malarskie o tematyce religijnej. W 1907–34 w budynku mieściło się kino „Panorama” (działało z przerwami), wyświetlano tam filmy religijne, propagandowe i inne. W czasie I wojny światowej Rotunda prawdopodobnie była nieczynna. W maju 1918 odbył się tam pokaz cyrkowy, zorganizowano je także w 1925 i 1926. W 1919–34 urządzano w budynku akademie, zjazdy i odczyty – patriotyczne, religijne oraz naukowe (były to zarówno imprezy darmowe, jak i płatne). Ponadto w 1913–33 odbywały się tam zawody i pokazy sportowe, tj. walki atletów, zawody bokserskie, pokazy akrobatyczne. W 1935 właścicielem obiektu był p. Strzelecki. Z powodu złego stanu technicznego budynku, 19 IX 1935 rozpoczęto prace rozbiórkowe. Pozyskany materiał (wapno, drewno, cegły) sprzedano.

Grzegorz Czepiczek, Rotunda w Częstochowie funkcjonująca w latach 1896–1935, „Ziemia Częstochowska” 2015, t. XLI, s. 19–27; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego