Pomoc wysiedlonym z Warszawy w 1944

Pomoc wysiedlonym z Warszawy w 1944, organizowana w Częstochowie od sierpnia 1944, pierwszy pociąg (tranzytowy) z transportem ewakuowanych mieszkańców Warszawy przybył do Częstochowy 13 VIII 1944, przywiózł 7200 osób. W kolejnych dniach i miesiącach przez stację kolejową przewinęło się ok. 60 tys. ewakuowanych, z czego ok. 9 tys. zostało w Częstochowie. Organizowaniem pomocy zajmował się → Polski Komitet Opiekuńczy (PKOp) w Częstochowie, działający (od lipca 1940) w ramach Rady Głównej Opiekuńczej (RGO) (z siedzibą w Krakowie); stworzonym w tym celu referatem wysiedlonych kierował naczelnik Wydziału Opieki Społecznej → Jan Serednicki. Od 13 IX 1944 działało biuro dla ewakuowanych (przy ul. Joselewicza 13), którym kierowali kolejno Anatol Kobyliński, Władysław Dolata i Henryk Sikorski. Na potrzeby wysiedlonych zaadaptowano pięć → baraków przy ul. Chłopickiego, powstały także kuchnie dla wysiedlonych, stacja opieki nad matką i małym dzieckiem, szpital pod Jasną Górą, kierowany przez → Tadeusza Wiszniewskiego, oraz dom dziecka kierowany przez siostry nazaretanki. W dzieło pomocy włączyli się spontanicznie mieszkańcy miasta i okolic, którzy dostarczali żywność uwięzionym w wagonach. Dyżury na dworcach pełnili lekarze oraz harcerki z → Szarych Szeregów, kierowane przez Irenę Puławską (→ Irena Pisula); przekazywały one informacje rodzinom, w niektórych wypadkach ułatwiały ucieczkę dostarczając opaski z napisem RGO. W akcji wyróżniały się Klementyna Popiwnik, Zofia Jarosz, Irena Kubisztal, Stefania Kleszczewska; 20 VIII 1944 zginęła pod kołami pociągu udzielająca pomocy → Bogusława Sikorska (z Szarych Szeregów → Armii Krajowej). Największą ofiarnością wykazali się mieszkańcy miasta, którzy udostępniali w swych domach kwatery, przekazywali odzież, środki czystości, a także pieniądze ze zbiórek. Na rzecz uchodźców opodatkowali się także pracownicy częstochowskich firm (m.in. Union Textile i Spółdzielni Spożywców → „Jedność”. O potrzebie pomocy dla ewakuowanych mówili z ambon księża; w kościołach odczytywany był apel PKOp. Pod opieką częstochowskiego Inspektoratu AK przebywała w częstochowskim szpitalu grupa rannych powstańców warszawskich. Dla uchodźców, w tym chorych i rannych, dzięki burmistrzowi → Stanisławowi Rybickiemu i polskim urzędnikom Zarządu Miasta, utworzono obóz i szpital w → barakach przy ulicy Chłopickiego.

Zbigniew Grządzielski, Działalność Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Częstochowie, [w:] „Ziemia Częstochowska” 1976, t. XI, s. 171–194; Zbigniew Grządzielski, Mobilizacja społeczeństwa Częstochowy w obliczu losu wysiedlonych w latach 1939–1944, [w:] Rozprawy i studia. W sześćdziesiątą rocznicę urodzin prof. Jana Przewłockiego, Częstochowa 2000, s. 278–283; Franciszek Sobalski, Materiały dotyczące „exodusu” ludności Warszawy w czasie i po powstaniu warszawskim, „Rocznik Warszawski” 1977, nr 26; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, sygnatura PKOp Cz, nr 27, 28, 29–32, 68.