Nowak Franciszek Edmund

Nowak Franciszek Edmund (1857–1935), farmaceuta, działacz społeczny. Ur. 2 V 1857 w Siewierzu, był synem kasjera miejskiego.

Nowak w 1868–73 uczęszczał do gimnazjum w Częstochowie. Po ukończeniu szkoły odbywał praktykę aptekarską u Löwenhofa w Górze Kalwarii, a później w Bełchatowie, Szczercowie i Przasnyszu. Po zdaniu egzaminu na pomocnika, pracował w aptece w Końskich, następnie w Warszawie. Równocześnie studiował farmację na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując w 1880 dyplom prowizora farmacji. W celu dalszego dokształcania się wyjechał do Petersburga, gdzie pracował w różnych aptekach. W 1886 powrócił do kraju i wydzierżawił aptekę w Olicie nad Niemnem; mimo niewielkich dochodów, zorganizował w aptece laboratorium, w którym wykonywał analizy wody, leków. W 1891 zmuszony trudnościami materialnymi powrócił do Siewierza. W 1898 wraz ze swoim szwagrem nabył aptekę w Noworadomsku (Radomsko). W 1902 przeniósł się do Częstochowy, gdzie wspólnie z → Feliksem Prüfferem prowadził aptekę (powstałą jeszcze w 1811) na Nowym Rynku 1 (pl. Daszyńskiego). Od 1901 był członkiem Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, a od 1906 członkiem zarządu oddziału częstochowskiego Warszawskiego → Towarzystwa Higienicznego. W 1906 należał do inicjatorów utworzenia towarzystwa farmaceutycznego, które powstało w 1907 pod nazwą Koło Właścicieli Aptek Zagłębia Dąbrowskiego i miasta Częstochowy; w tr. wybrano go na prezesa koła. Nowak starał się rozbudzać zamiłowania naukowe wśród kolegów farmaceutów; wygłaszał referaty na spotkaniach Koła, był założycielem biblioteki, muzeum i pracowni analityczno-farmaceutycznej przy oddziale częstochowskiego koła, a także laboratorium przy aptece Szydłowskiego w Myszkowie. Na Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w 1909 w Częstochowie towarzystwo farmaceutyczne zaprezentowało m.in. opracowaną przez niego mapę rozmieszczenia aptek w Cesarstwie Rosyjskim z oznaczeniem narodowości właścicieli. Od ok. 1915 wraz z farmaceutą dr. → Zygmuntem Monikowskim prowadził uprawę roślin leczniczych przy → Szpitalu Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów w Częstochowie. Był również organizatorem kursu przygotowawczego dla pomocników aptekarskich. W 1915–16 wygłaszał referaty na temat farmakogeografii, połączone z pokazami surowców i wyświetlaniem przeźroczy, na kursach samokształceniowych w Częstochowie. Z jego inicjatywy utworzono w 1916 hurtownię leków właścicieli aptek w mieście. W 1918 Rada Regencyjna powołała Nowaka (jako jedynego farmaceutę z prowincji) do Rady Aptekarskiej w Warszawie. Przez pewien czas pełnił rolę kuratora szpitala w Radomsku i Częstochowie. Od 1919 należał do komisji zdrowia oraz komisji sanitarnej Rady Miejskiej. Brał udział w zjazdach farmaceutów, m.in. w 1922 we Lwowie, później w Łodzi. Ogłosił drukiem dziewięć artykułów w periodykach zawodowych: „Kalendarzu Farmaceutycznym”, „Wiadomościach Farmaceutycznych”. W 1924 Koło Aptekarzy i → Towarzystwo Lekarskie Częstochowskie uczciły specjalnymi posiedzeniami 50-lecie jego pracy zawodowej. Był prezesem honorowym towarzystw farmaceutycznych w Częstochowie, Łodzi i Warszawie. Działalność pozazawodowa Nowaka była również imponująca: w 1913–14 był prezesem Częstochowskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu dla Przemysłu i Handlu, w 1917 współzałożycielem, następnie członkiem zarządu Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. W. Biegańskiego, w latach 20. założycielem, później przewodniczącym komitetu rodzicielskiego przy → Gimnazjum Żeńskim Wacławy Golczewskiej (obecnie Liceum im. J. Słowackiego), członkiem → Polskiej Macierzy Szkolnej. Podczas wojny z Rosją bolszewicką, w lipcu 1920 wstąpił do oddziału częstochowskiego Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa; działał w sekcji opieki nad żołnierzem. Zm. 3 VI 1935 w Częstochowie i został pochowany na cmentarzu Kule, w kwaterze 71, rząd I, grób nr 6. Zgromadzony przez niego księgozbiór zgodnie z jego życzeniem został przekazany Uniwersytetowi Jagiellońskiemu.

W małżeństwie z Karoliną Paszkowską (ok. 1861–1909) miał czworo dzieci: syna Bohdana, architekta; córki: Zofię, Annę (1903–1980), zamężną Hepter, farmaceutkę, Anielę I voto Kozankiewicz II voto Stępkowską, także farmaceutkę.

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 207–208; Franciszek Sobalski, Związki zawodowe, stowarzyszenia i organizacje społeczne w Częstochowie i dawnym powiecie częstochowskim w 1921 roku (materiały źródłowe), „Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie”. Historia, 1989, z. 22, s. 137; – „Goniec Częstochowski” 1909, nr 20, s. 2, nr 130, s. 3 (dotyczy żony, Karoliny), 1924, nr 80, s. 3, 1931, nr 49, s. 18, 1935, nr 129, s. 1, 8 (wspomnienie); Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 197, 304; „Nad Wartą” 1965, nr 6 (W. Szczepański) s. 7; „Ziemia Częstochowska” 1999, t. XXVI, (Z. Grządzielski), s. 27; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Magistrat Częstochowy 5010, s. 10, 5032; – informacje wnuka, Jacka Heptera z Kędzierzyna-Koźla.