Nowa Synagoga

Nowa Synagoga przy ul. Wilsona 16 (na rogu z ulicą Garibaldiego). Wzniesiona w 1899 według projektu Gustawa Landaua-Guttentegera. Była prywatną własnością grupy zamożnych Żydów częstochowskich o poglądach postępowych. Reprezentowała typ synagogi reformowanej, wzorowanej na niemieckich (jak Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie i Wielka Synagoga w Łodzi), dlatego nie korzystali z niej tradycjonaliści ani chasydzi. Zbyt obszerna i kosztowna, nie doczekała się nigdy końca realizacji (np. nie wykonano w jej wnętrzu polichromii) i ciągle przeżywała poważne problemy finansowe. Nie miała własnego rabina. Początkowo obowiązki kantora i kaznodziei pełnił w niej → Abraham Ber Birnbaum, zastąpiony w 1914 przez kantora → Abrama Fiszela. Od 1929 kaznodzieją był dr → Joachim Wilhelm Hirschberg, który w 1937 otworzył przy synagodze → Instytut Judaistyczny, mający jednak charakter uniwersytetu ludowego. Przy synagodze funkcjonowała zasobna biblioteka, założona prawdopodobnie przez A.B. Birnbauma, której najcenniejszym zespołem były manuskrypty muzyczne. W wieczór Bożego Narodzenia 25 XII 1939 synagoga została podpalona przez Niemców, a następnie kompletnie ograbiona. Długo stała jako niezabezpieczona ruina i dopiero w połowie lat 50. XX w. została przekazana przez społeczność żydowską miastu na potrzeby kulturalne. Przebudowano ją na → Filharmonię Częstochowską.

Czenstochower Jidn (Żydzi częstochowscy), pod red. R. Mahlera, Nowy Jork 1947; Czenstochow. Najer cugob-material cum buch „Czenstochower Jidn”, red. S.D. Zinger, Nowy Jork 1958, s. 14; Liber Brener, Widersztand un umkum in czenstochower geto (Powstanie i zagłada w częstochowskim getcie), Warszawa [1950], s. 9, 10.