Neufeld Maurycy

Neufeld Maurycy (1861–1942), radny miasta Częstochowy, działacz gospodarczy, niepodległościowy i społeczny. Ur. 15 V (wg in. źródła 26 II) 1861 we wsi Białaczów, w powiecie opoczyńskim. Jego ojcem był Zygmunt Salomon (Szlama), kupiec w Białaczowie, później w niedalekim Opocznie, następnie właściciel składu aptecznego w Częstochowie, matka Franciszka Frymeta z Batawiów (1833–1908) pochodziła z zamożnej rodziny osiadłej w Opocznie.

Neufeld wychowywał się w asymilującej się rodzinie żydowskiej. Ukończył Szkołę Realną w Poznaniu, a później rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Handlowej we Wrocławiu. Po ukończeniu studiów handlowych, ok. 1883 przybył do Częstochowy, gdzie przejął od ojca zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym. W 1885 miał miejsce pożar w składzie aptecznym należącym do rodziny. Po usunięciu szkód wynikłych z pożaru Neufeld, próbując w następnych latach przyciągnąć klientelę, rozszerzał asortyment oferowanych towarów. W jego Składzie Aptecznym Hurtowym i Detalicznym, który w 1913 był największym z trzynastu tego typu firm w mieście, obok „przetworów farmaceutycznych” można było zaopatrzyć się również w „wody mineralne świeżego czerpania”, chemikalia, barwniki, farby, oleje, przybory fotograficzne, dość szeroko rozbudowany był dział perfumeryjny. Neufeld należał w Częstochowie do bardziej szanowanych (i zamożnych) obywateli. W 1891 wraz z kilkoma znanymi miejscowymi kupcami i przemysłowcami wystąpił do Zarządu Miasta o zgodę na wybudowanie sieci telefonicznej; w tymże roku uczestniczył w podpisaniu umowy z przedstawicielami Okręgu Pocztowo-Telegraficznego, w wyniku której rozpoczęto budowę sieci telefonicznej. W 1893 zaangażował się w inicjatywę przemysłową: wraz z → Henrykiem Markusfeldem był współzałożycielem, później współwłaścicielem Fabryki Kleju i Żelatyny; zakład ten znajdował się poza ówczesnymi granicami miasta Częstochowy, przy drodze (obecnie ulica Warszawska) do Mstowa. Inwestował też w nieruchomości; razem z doktorem → Ludwikiem Batawią i F. Silberem był właścicielem w większości niezabudowanych terenów w centralnym punkcie miasta, u zbiegu ulicy Teatralnej 18 (po 1917 ul. Kościuszki 1/5) i II Alei. Neufeld zaangażowany był w działalność polityczną, należał do Koła Inteligencji → Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W 1904–06 dość często przebywał za granicą, a także w granicznym miasteczku Herby Pruskie (Herby), które było punktem celnym. Wyjazdy te były związane z prowadzonymi przez niego interesami handlowymi, ale również z działalnością konspiracyjną na rzecz PPS – przerzutem z Niemiec do Królestwa Polskiego literatury i broni. Mieszkanie Neufelda (przy I Alei 10) służyło za miejsce zebrań członków PPS, a w hurtowni aptecznej, której był właścicielem, składano prasę pepeesowską, kolportowaną następnie na terenie Częstochowy Miejscowa żandarmeria dzięki informacjom uzyskanym od swoich agentów ustaliła w październiku 1906, że skład apteczny wykorzystywany był również jako magazyn „bibuły” takich partii, jak: Bund, Syjoniści Socjaliści, a także Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Neufeld należał też do konspiracyjnego Związku Zawodowego Pracowników Aptekarskich. W 1911 właśnie za przynależność do tego związku został zatrzymany i na krótko osadzony w areszcie śledczym w Częstochowie. W 1905–07 angażował się w różne inicjatywy społeczne na terenie miasta, m.in. w utworzenie w Częstochowie I Polskiego Gimnazjum; od połowy 1906 do sierpnia tr. brał udział w pracach Komitetu Szkoły Polskiej, a później wraz z jego przedstawicielami uczestniczył w podpisaniu umowy z przyszłym dyrektorem gimnazjum → Walerianem Kuropatwińskim. Jako członek komitetu gospodarczo-finansowego przy I Polskim Gimnazjum od września 1906 brał udział w posiedzeniach Rady Pedagogicznej gimnazjum. Neufeld był znanym działaczem samorządowym. W 1917 w wyborach do Rady Miejskiej (RM) w Częstochowie (które odbyły się systemem kurialnym) został radnym z kurii II (w której prawo głosu mieli wyborcy posiadający większe przedsiębiorstwa handlowe lub przemysłowe). W RM pracował w komisji podatkowej oraz finansowo-budżetowej; miał doświadczenie w tej materii, już od 1915 bowiem był członkiem komisji finansowej pracującej przy RM. Na posiedzeniach Rady wielokrotnie zabierał głos, m.in. w październiku 1917 podczas debaty dotyczącej dofinansowania z kasy miejskiej lecznictwa żydowskiego, a także 21 XI 1918, kiedy to przedstawił wniosek o złożeniu przez radnych mandatów i wystosowanie petycji do rządu polskiego z prośbą o przyspieszenie wydania nowej ordynacji wyborczej. 28 XI tr., gdy Romuald Jarmułowicz na wniosek → Częstochowskiej Rady Robotniczej przedstawił projekt uzupełnienia składu RM o reprezentantów partii robotniczych, Neufeld w przeciwieństwie do przeważającej liczby radnych, poparł go, proponując, by przedstawiciele robotników stanowili jedną trzecią składu Rady. Od 1919 Neufeld dwukrotne wybierany był do Rady Miejskiej w Częstochowie: w 1927 z ramienia Zjednoczonego Żydowskiego Komitetu Wyborczego, a w 1934 ze Zjednoczonego Żydowskiego Bloku Gospodarczego. Podczas tych dwu kadencji jako radny zasiadał w komisji budżetowo-finansowej, był też członkiem innych komisji: do spraw elektrowni, a także szacunkowej. Wyznaczano go też na przewodniczącego komisji; np. w 1928 roku przewodniczył posiedzeniu połączonych dwu komisji: technicznej i finansowo-gospodarczej (poświęcone było sprawie asfaltowania ulic Częstochowy). Radni żydowscy powierzyli mu funkcję przewodniczącego koła żydowskiego w RM. W 1935 na ręce prezydenta miasta (komisarycznego) → Jana Mackiewicza złożył mandat radnego, decyzję tę argumentując podeszłym wiekiem i kłopotami zdrowotnymi. Neufeld we wrześniu 1920, w czasie wojny z bolszewikami, wszedł w skład niezależnego tymczasowego komitetu obywatelskiego, który miał zająć się gromadzeniem funduszy na cele aprowizacyjne miasta. Dwukrotnie wybierany był również do rady → Powiatowej Kasy Chorych w Częstochowie: w 1924 i ponownie w 1928, kiedy to kandydował z grupy pracodawców z listy Stowarzyszenia Przemysłowców i Kupców oraz Rzemieślników Żydów. Neufeld angażował się w kampanie w okresie wyborów parlamentarnych: w lutym 1928 przed wyborami brał udział w zebraniu żydowskich stronnictw politycznych i stowarzyszeń, na którym podjęto decyzję o tworzeniu wspólnej listy mieszczaństwa żydowskiego; podczas tegoż zebrania zaproponowano kandydaturę Abrahama Truskiera na senatora z okręgu częstochowsko-radomszczańskiego. Neufeld prowadził w Warszawie rozmowy z Truskierem, później współorganizował kampanię wyborczą Żydowskiego Zjednoczonego Bloku Wyborczego. Działał w stowarzyszeniach branżowych na terenie miasta, od 1906 był członkiem zarządu oddziału częstochowskiego Stowarzyszenia Kupców Polskich (SKP); w SKP pełnił funkcję skarbnika, należał też do komisji arbitrażowej. W 1913 był współzałożycielem Stowarzyszenia Kupców i Fabrykantów (od połowy lat 20. Stowarzyszenie Kupców i Przemysłowców) w Częstochowie; przez szereg lat (aż do 1939) był wybierany do zarządu, w którym pełnił funkcję wiceprezesa. Od 1928 należał do Izby Przemysłowo-Handlowej (IPH) w Sosnowcu; wchodził w skład sekcji handlowej Izby, a w maju 1929 wybrano go wiceprezesem tejże sekcji handlowej. Podczas odbywającego się 2 II 1931 w Sosnowcu Zjazdu Regionalnego Przemysłu i Handlu, zorganizowanego przez tamtejszą IPH, wygłosił referat „Rozwój gospodarczy Częstochowy w ostatnim pięćdziesięcioleciu”. W tym czasie Neufeld był również członkiem zarządu Stowarzyszenia Drogistów Województwa Kieleckiego. Od 1902 należał do rady Towarzystwa Kredytowego Miejskiego, a w latach późniejszych do Rady Nadzorczej II Częstochowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. W II połowie lat 20. był członkiem rady i zarządu Banku Przemysłowców i Kupców. Pomimo obciążeń spowodowanych pracą zawodową, samorządową, działalnością w stowarzyszeniach gospodarczych i innych, Neufeld poświęcał sporo czasu na działalność społeczną, dobroczynną, a także kulturalno-oświatową. W 1889 był współzałożycielem → Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ); później wielokrotnie wybierano go do zarządu tegoż Towarzystwa. Wraz z → Natanem Gerichterem, → Izydorem Geislerem i J. Rubinsteinem kierował wydziałem pielęgnowania ubogich chorych TDdŻ. Wspierał też finansowo wydział kolonii letnich TDdŻ. Jako członek → Towarzystwa Szerzenia Wiedzy (od 1906) wspomagał finansowo bibliotekę i czytelnię im. E. Orzeszkowej, działającą przy tymże stowarzyszeniu. Od 1907 był członkiem Towarzystwa Muzyczno-Literackiego → „Lira”; w 1909 należał do zarządu tegoż Towarzystwa. Począwszy od 1915 działał w komitecie żydowskim → Doraźnej Pomocy, a także w komitecie głównym Doraźnej Pomocy w Częstochowie. W tym czasie był współzałożycielem → „Piekarni Popularnej”, która miała służyć najszerszej rzeszy ludności miasta. W okresie kryzysu panującego w latach 30. XX w. angażował się w działalność komitetów mających nieść wsparcie bezrobotnym: w 1935 był wiceprzewodniczącym sekcji kupiectwa i rzemiosła Obywatelskiego Komitetu Pomocy Zimowej dla Bezrobotnych, w 1937 należał do podobnego komitetu. Od II połowie lat 20. kilkakrotnie współorganizował akcję prozdrowotną „Tydzień Przeciwgruźliczy”. Od 1935 był przewodniczącym Komitetu Budowy Gmachu Społecznych Szkół Żydowskich w Częstochowie; komitet wzniósł gmach Gimnazjum Żydowskiego (przy ul. Jasnogórskiej). Przez wiele lat był członkiem rzeczywistym Straży Ogniowej Ochotniczej. Od 1933 należał do zarządu oddziału częstochowskiego Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość. W latach 20. i 30. mieszkał w kamienicy przy II Alei 33 i nadal prowadził skład apteczny znajdujący się przy I Alei 10. W 1929 zaangażował się w przedsięwzięcie, które można nazwać finansowo-kulturalnym: w części należącej do niego, działki przy ul. Kościuszki 1/5, wraz z – dr. L. Batawią i F. Silberem, wzniósł budynek kina (później → kino „Wolność”). W 1938 w okresie srożących się w Niemczech prześladowań Żydów Neufeld wraz z rabinem dr. Joachimem Hirschbergiem i Cwi Szpaltenem stanął na czele komitetu mającego pomagać Żydom, którzy przedostawali się z Niemiec na teren Polski. Po wkroczeniu Niemców do Częstochowy 4 IX 1939 został zatrzymany przez Niemców i wraz z innymi osobami zmuszony na placu przed katedrą do zakopywania zwłok rozstrzelanych mieszkańców miasta. Niemcy pastwili się nad nim. Po kilku dniach został uwolniony. Przekazał wówczas środki opatrunkowe i lekarstwa dla Żydów przetrzymywanych przez Niemców w koszarach na Zaciszu w Częstochowie. W II połowie 1940 Niemcy odebrali mu przedsiębiorstwo, które, mimo że funkcjonowało nadal pod szyldem Maurycy Neufeld Hurtownia Apteczna Apothekengrosshandlung, kierowane było przez ustanowionego przez Niemców zarządcę komisarycznego (Treuhändera). Od października 1939 Neufeld należał do → Rady Starszych (Judenratu); do początków 1940 był członkiem prezydium rady. W kwietniu 1941 zmuszony został do zamieszkania w getcie; przeniósł się wówczas z córką Wandą z kamienicy przy II Alei 33 do mieszkania przy I Alei 6. Tam zm. 13 IX 1942, pochowany został na cmentarzu żydowskim (grób nr 1110 II, tablica inskrypcyjna zniszczona).

Jego żoną była Klara z Sachsów (1862–1919), córka Sandela i Racheli z d. Landau, która należała do zarządu sekcji opieki nad ubogimi położnicami TDdŻ w Częstochowie. W małżeństwie z nią miał trzy córki i syna. Najstarszą córką była Wanda (→ Wanda Kopecka), drugą Natalia Anastazja. Najmłodszą córką była Antonina (1891 Częstochowa–). Jedynym jego synem był Stanisław, adwokat w Warszawie.

Żydzi częstochowscy. Słownik biograficzny, pod red. J. Sętowskiego, Częstochowa 2020.