Komitet Obrony Śląska

Komitet Obrony Śląska, powołany 20 VIII 1919 w Częstochowie jako Komitet Niesienia Pomocy Górnoślązakom; tworzyli go przedstawiciele miejscowych stowarzyszeń społecznych, ugrupowań politycznych oraz radni miejscy. Siedziba Komitetu znajdowała się przy III Alei 59. Głównym celem organizacji było niesienie pomocy Górnoślązakom, którzy na terenie Częstochowy znaleźli schronienie po I powstaniu. W skład Komitetu weszli: prezydent → Aleksander Bandtkie (przewodniczący), wiceprezydent → Antoni Januszewski, → Antoni Błasikiewicz (skarbnik) oraz: → Janina Białkowska, Halina Cygańska, → Józef Dziuba, J.H. Górski, → Edward Kohn, Kazimierz Ligoń, Zofia Mońkowska, → Maria Moczydłowska, → Stanisław Nowak z żoną, → Edward Odyniec, Olewiński, Wacław Orzeł, Maksymilian Paciorkowski, → Sabina Pisarzewska, → Wacław Płodowski, → Dominik Sławek, → Stefan Smuga, → Ignacy Tomczyk, → Bronisław Waręski oraz delegat Głównego Komitetu Opieki nad Uchodźcami. Później do składu Komitetu dołączyli nauczyciele – Wacław Fidler, Bolesław Jakubowski, Jan Kozicki, → Halina Płodowska, Edmund Sojecki (sekretarz), Konstanty Srokowski, Wołowska; księża – → Michał Ciesielski, Gmochowski, Grochowski, Mieszczański, Tadeusz Peche, Franciszek Raczyński; inżynierowie – → Leon Mońkowski i Zakrzewski oraz → Stanisława Barylska, Czechowski, Józef Fiszer, → Teofil Fiszer, Zofia Kędzierska, Karwasińska, Kruszyńska, Maria Mężnicka, Nowińska, Rudlicka, Helena Ryslik, Sidorowa, Zofia Wasilewska, Janina Włosińska. Komisję rewizyjną tworzyli: → Aleksander Austen, → Teodor Dużyński, Mikołaj Jabłoński i → Bernard Kondratowicz. 15 XI 1919 organizacja zmieniła nazwę na Komitet Obrony Śląska (KOŚl.). Częściowej zmianie uległ również skład osobowy Komitetu. Nowy zarząd tworzyli: → Ludomir Nieprzecki (przewodniczący), Jadwiga Jakubowska (zastępczyni przewodniczącego), → Leonia Rylska (sekretarz), A. Błasikiewicz (skarbnik). Na czele sekcji gospodarczej i sekcji agitacyjno-prasowej stanęli Janina Białkowska i W. Fidler. Komitetowi podlegały podkomitety w Kłobucku i Krzepicach. Komitet organizował na terenie Częstochowy i w jej okolicy wiece oraz zgromadzenia solidarnościowe z ludnością polską na Górnym Śląsku (G.Śl.), na których uchwalano rezolucje żądające m.in. udzielenia G.Śl. przez Polskę skutecznego wsparcia i zapewnienia mu dostatecznej pomocy żywnościowej i sanitarnej. W 1919 Komitet zorganizował trzy kursy dla agitatorów plebiscytowych, wydawał broszury propagandowe, organizował odczyty i spotkania z działaczami, a dochód z tych imprez przeznaczał na pomoc dla G.Śl., współorganizował pielgrzymki ludności górnośląskiej na Jasną Górę, zapewniając pielgrzymom całodzienne utrzymanie, ułatwiając im przejazd (zniżki kolejowe) oraz świadcząc pomoc w zakwaterowaniu. Do października 1919 zebrano ogółem 74 000 mkp., 2997 kor. i 1884 rubli w gotówce oraz 353 funty żyta i ok. 1810 funtów ziemniaków. Część funduszy wykorzystano na cele organizacyjne, część przekazano Głównemu Komitetowi Opieki nad Uchodźcami w Sosnowcu, resztę zaś przeznaczono na zakup obuwia dla dzieci śląskich oraz utrzymanie obozu uchodźców w → barakach na Stradomiu. Od lutego 1920 akcję pomocy przejął → Komitet Plebiscytowy Okręgu Częstochowskiego (KPOC). 9 V 1921 reaktywowano KOŚl., powołując w skład jego komitetu wykonawczego → Waleriana Kuropatwińskiego (przewodniczący), → Feliksa Kurpińskiego (sekretarz) i Zofię Mońkowską (skarbnik). Komitet ograniczał się do agitacji na rzecz pomocy dla powstańców. Równolegle odrębne komitety powołały w rejonie Częstochowy: → Związek Zawodowy Kolejarzy (ZZK) oraz wspólnie → Narodowa Partia Robotnicza i → Polska Partia Socjalistyczna. Pierwszy z nich zbierał od członków ZZK składki pieniężne i aktywizował się w agitacji na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski. Drugi zaś cechował się lewicowym charakterem i dużym zaangażowaniem w działalności agitacyjno-propagandowej. Poszczególne komitety częstochowskie nie współdziałały ze sobą, mimo próśb ze strony KPOC skoordynowania ich działalności. Komitety te rozwiązały się, przekazując zebrane fundusze delegaturze powiatowej Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża w Częstochowie (→ Polski Czerwony Krzyż).

Encyklopedia powstań śląskich, Opole 1982, s. 223–224 (Ewa Wyglenda, Wiesław Lesiuk); Edmund Bąkowski, Działalność Komitetu Obrony Śląska w Częstochowie w latach 1919–1921, „Zaranie Śląskie” 1969, z. 1, s. 69–73; – „Goniec Częstochowski” 1921 (10 VI), nr 129, s. 3.