Kohn (Kon) Edward Ejzyk

Kohn (Kon) Edward Ejzyk (1848–1927), lekarz, radny i ławnik miejski, działacz społeczny i dobroczynny. Ur. 27 VI 1848 w Wieluniu, był synem Józefa i Natalii z Popelerów, bratankiem → Wolfa Wilhelma Kohna.

Ukończył gimnazjum w Wieluniu i w 1868 rozpoczął studia lekarskie w Szkole Głównej Warszawskiej (w 1869 przekształconej w rosyjski Uniwersytet Warszawski); dyplom lekarski uzyskał 27 IV 1873. W niedługim czasie rozpoczął praktykę lekarską w Nasielsku k. Pułtuska. W 1886 (a według Mieczysławy Biegańskiej – w 1888) przeniósł się do Częstochowy, gdzie w tr. podjął pracę jako lekarz fabryczny w przędzalni Peltzer et Fils, a później także w drukarni W. Kohna i A. Oderfelda. Należał do współpracowników doktora Władysława Biegańskiego w Szpitalu Najświętszej Maryi Panny. Prowadził też prywatną praktykę lekarską. Przed 1914 był lekarzem Straży Ogniowej Ochotniczej. Doktor Stanisław Nowak tak charakteryzował Kohna jako lekarza: „był wytrawnym i dobrym praktykiem; będąc lekarzem fabrycznym w kilku dużych fabrykach i mając dużą prywatną, jeździł i biegał po całych dniach; praktykował i wśród bogatych, i wśród biednych; jako lekarz odznaczał się dużą bezinteresownością i nigdy nie wywoływał niemiłych targów z chorymi o honorarium, jak to się przytrafiało niekiedy innym lekarzom, toteż wielu lekarzy czyniło mu gorzkie wyrzuty, że obniża skalę zarobków lekarskich. Był bardzo troskliwym i starannym lekarzem; nieraz, nieproszony, odwiedzał chorych wiele razy, jeżeli uważał, że stan chorego wymagał stałej kontroli lekarskiej.” Jako lekarz fabryczny, znając z autopsji ciężkie warunki higieniczne i zdrowotne, w jakich pracowali i mieszkali robotnicy i chcąc zwrócić uwagę na ten problem, w 1892 opublikował artykuł Opis sanitarny przędzalni wełny czesankowej „Peltzer et Fils” w Częstochowie. W publikacji tej ujemnie ocenił stan mieszkań fabrycznych, zwrócił uwagę na ich małą liczbę oraz opisał nędzne warunki bytowania robotników poza obrębem kolonii fabrycznej. Wielokrotnie podnosił sprawę pomocy lekarskiej w fabrykach, m.in. w 1903 na jednym z zebrań Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego (TLCz), które było poświęcone temu zagadnieniu, omówił, opracowany przez siebie, projekt książeczki do notowania stanu zdrowia robotnika – zapisywania, wszystkich kolejnych zachorowań i sposobów leczenia. W 1906 ogłosił artykuł O pomocy lekarskiej w fabrykach. Na łamach „Czasopisma Lekarskiego” zamieszczał też artykuły wspomnieniowe, m.in. opublikował wspomnienie pośmiertne o częstochowskim lekarzu – Salezym Bursztyńskim. W 1912–14 należał do komisji sanitarnej miasta Częstochowy; odpowiedzialny był za teren: ulica Teatralna (Wolności) – od ulicy Nowej (Sobieskiego) do fabryki Peltzerów i za obszar samej fabryki oraz ulice: Stradomską (1 Maja), Mickiewicza, św. Władysława. Od 1895 brał udział w działalności samokształceniowej lekarzy częstochowskich, a w 1901 był jednym ze współzałożycieli, później członkiem zarządu TLCz. W 1901–11 w zarządzie Towarzystwa pełnił funkcję bibliotekarza, a później skarbnika. Utworzonej przy TLCz bibliotece przekazał kilkanaście roczników czasopism lekarskich. W 1901–13 na posiedzeniach TLCz zabierał głos w dyskusjach, wygłosił kilka odczytów oraz wielokrotnie prezentował najciekawsze przypadki chorobowe. W 1909 na jednym z zebrań poruszył sprawę tworzenia kas chorych. W 1923 TLCz zorganizowało Kohnowi obchody 50-lecia pracy lekarskiej, a w 1926 przyznało mu zaszczytny tytuł członka honorowego TLC. Na krótko zaangażował się w działalność polityczną. W kwietniu 1906, przed wyborami do I Dumy Państwowej, przystąpił do ugrupowania wyborczego postępowego, w skład którego wchodzili inteligenci polscy o poglądach lewicowych oraz przedstawiciele żydowskiej inteligencji i burżuazji. Przed kolejnymi wyborami do II Dumy Państwowej (które odbyły się w lutym 1907) Kohn wycofał się z działalności politycznej. Od czerwca 1906 Kohn brał udział w pracach Tymczasowego Komitetu Szkolnego, które doprowadziły do utworzenia I Polskiego Gimnazjum Filologicznego w Częstochowie; we wrześniu tegoż roku jako przedstawiciela udziałowców wybrano go do komitetu finansowego tejże szkoły. Zaangażowany był w tworzenie i funkcjonowanie instytucji kredytowych w Częstochowie; był członkiem dziewięcioosobowej Rady Częstochowskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, w 1907 organizatorem, później członkiem zarządu Drugiego (II) Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego (dla Żydów), przez szereg lat był dyrektorem Towarzystwa Kredytowego Miasta Częstochowy. Był też działaczem, wieloletnim członkiem zarządu, a w 1922–27 prezesem Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ); kierował sekcją ubogich położnic Towarzystwa oraz Ochroną dla Dziewcząt przy ul. Fabrycznej (Mielczarskiego), wspierał też finansowo działalność TDdŻ. W 1907 Kohn, propagujący koncepcję wzniesienia szpitala dla Żydów, został przewodniczącym Komitetu Budowy Szpitala TDdŻ. Od 1913 pracował jako lekarz konsultant w wybudowanym na Zawodziu w Częstochowie Szpitalu TDdŻ; był także członkiem zarządu Szpitala. W 1927 doprowadził do otwarcia Przychodni Przeciwgruźliczej przy Szpitalu. W 1914–18 działał w Komitecie Pomocy Dzieciom i Komitecie „Doraźna Pomoc”; w 1914 i 1915 był w gronie szesnastu lekarzy częstochowskich, którzy z ramienia „Doraźnej Pomocy” bezpłatnie leczyli ubogich chorych. W 1915 brał udział w pracach komisji Rady Miejskiej, przygotowującej zasady udziału miejscowego przemysłu w wydatkach na rzecz instytucji dobroczynnej „Doraźna Pomoc”. W tr. wszedł do Komitetu Głównego „Doraźnej Pomocy”. Od 1919 należał do komisji Rady Głównej Opiekuńczej, rozdzielającej żywność amerykańską częstochowskim instytucjom opiekującym się dziećmi. Z racji swojego doświadczenia w dziedzinie samorządowej i szacunku, jakim się cieszył wśród mieszkańców Częstochowy, wielokrotnie wybierany był do Rady Miejskiej (RM) w Częstochowie. W 1909–13 był radnym w okrojonej czteroosobowej RM. Po wybuchu I wojny światowej, 1 VIII 1914 został powołany do Komitetu Obywatelskiego (wybranego spośród 65 obywateli miasta). 5 VIII tr. wraz z członkami Komitetu został włączony do składu RM w Częstochowie. Na początku lipca 1915, po rozwiązaniu dotychczasowej RM i powołaniu przez władze niemieckie nowej (na zasadzie nominacji), ponownie został jej członkiem. Także w wyborach kurialnych do RM, przeprowadzonych w 1917, otrzymał godność radnego, zrezygnował z niej jednak po zatwierdzeniu go na ławnika Magistratu miasta Częstochowy. Od 1917 do 1919 pełnił funkcję ławnika miejskiego. W 1919 z ramienia Żydowskiego Komitetu Wyborczego został członkiem RM; był liderem grupy żydowskiej umiarkowanej, pracował w komisji zdrowia, kwaterunkowej, podatkowej i ds. biednych. Delegowany przez Radę, od sierpnia tr. uczestniczył w pracach Komitetu Niesienia Pomocy dla Górnego Śląska. Jako niezwykle aktywny działacz społeczny należał do wielu stowarzyszeń, nie tylko żydowskich: Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, przed 1914 rokiem zasiadał w zarządach: Towarzystwa Pomocy dla Ubogich Wyznania Mojżeszowego, Towarzystwa Szerzenia Wiedzy i Fermy Ogrodniczej dla Żydów, w 1917 wszedł w skład Rady Opiekuńczej Gimnazjum Męskiego im. H. Sienkiewicza. Zm. 11 IV 1927 w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu żydowskim. Jego pogrzeb odbył się 13 IV 1927; uczestniczyli w nim: senator Romuald Jarmułowicz, starosta powiatowy Kazimierz Kühn, prezydent miasta Częstochowy Józef Marczewski, rabin Nachum Asz, członkowie Rady Miejskiej, zarządu Gminy Żydowskiej, wielu towarzystw (w tym dobroczynnych), związków, klubów sportowych, przedstawiciele Straży Ogniowej, Policji Państwowej, a także osoby związane z ochroną zdrowia: lekarze, stomatolodzy, felczerzy, aptekarze, pielęgniarki. Z tej uroczystości nakręcono film, który wyświetlany był w nadprogramie w Kinoteatrze „Odeon”.

W małżeństwie z Augustą Prentką (1854–1931), córką Majera i Miny, działaczką społeczną, członkinią sekcji ochrony dla dziewcząt TDdŻ, Kohn miał pięciu synów: Leona (24 V 1879 Nasielsk), Bolesława (1881–1929), Wacława Maurycego, → Stefana i → Norberta oraz córkę Jadwigę, zamężną z → Eugeniuszem Zakiem (Żakiem), artystą malarzem.

Materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.