Garlicka z Wojtkiewiczów Zofia

Garlicka z Wojtkiewiczów Zofia (1874–1942), pseudonim Mata. Lekarka, socjalistka, działaczka społeczna i niepodległościowa. Ur. 19 VI 1874 w Niżnim Nowogrodzie, była córką Feliksa i Teofili z Bogórskich, uczestników powstania 1863–64, zesłańców syberyjskich.

W 1895–98 studiowała medycynę na Uniwersytecie w Genewie, a następnie w Zurychu; tam w 1900 uzyskała dyplom lekarski. Podczas studiów działała w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. W 1901 zdała egzamin państwowy na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Kazaniu. Po odbyciu specjalizacji w zakresie położnictwa i ginekologii w klinice prof. Henryka Jordana, podjęła praktykę zawodową w Ząbkowicach (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej). Od grudnia 1901 uczestniczyła gościnnie w posiedzeniach Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego (TLCz); w styczniu 1902 została członkinią TLCz (wprowadzona w jego szeregi przez dr. → Władysława Biegańskiego). Na przełomie 1903 i 1904 przeniosła się do Częstochowy i podjęła pracę w ambulatorium, a od 1906 także w szpitalu → Huty „Częstochowa” B. Hantkego w Rakowie (od 1928 dzielnica Częstochowy), oraz w → Przytułku Położniczym i Szkole Położniczej dr. → Gracjana Pisarzewskiego; prowadziła również prywatną praktykę lekarską. Pomimo intensywnej pracy zawodowej borykała się z trudnymi warunkami materialnymi, które spowodowane były aresztowaniem męża wiosną 1905, późniejszą jego ciężką chorobą, i wreszcie finansowaniem studiów rozpoczętych przez niego w Paryżu. Począwszy od 1900 działała w → Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); prowadziła m.in. wykłady w kółkach partyjnych. W 1904 wstąpiła do Koła Inteligencji PPS w Częstochowie, a od lutego 1905 była członkinią techniki Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS. Wraz z Zofią Prauss i innymi kobietami przewoziła przez granicę w Herbach do Częstochowy broń, amunicję i materiały wybuchowe. Jej mieszkanie niejednokrotnie służyło za lokal konspiracyjny i podręczny magazyn broni. Po ogłoszeniu manifestu październikowego, na początku listopada 1905 została wybrana w Częstochowie przewodniczącą Związku Kobiet, organizacji o charakterze socjalistycznym, która wchodziła w skład Związku Związków. Garlicka była współzałożycielką, a od września 1906 członkinią zarządu → Towarzystwa Szerzenia Wiedzy w Częstochowie. W końcu 1906 wyjechała do Łodzi, gdzie otrzymała posadę lekarki fabrycznej w zakładach włókienniczych Scheiblera i Grohmana. Wycofała się wtedy z czynnej pracy partyjnej i zaangażowała się silniej w działalność społeczną, przede wszystkim w organizowanie opieki nad matką i dzieckiem. W 1908 zrezygnowała z pracy lekarki fabrycznej i objęła kierownictwo zorganizowanego przez siebie Przytułkiem Położniczego Towarzystwa Dobroczynności, później pracowała także w szpitalu miejskim. Od tr. w fabrykach włókienniczych Łodzi zbierała materiał statystyczny dotyczący śmiertelności wśród niemowląt, których matki były robotnicami fabrycznymi. Uzyskane dane wykorzystała w referacie „Wpływ pracy zawodowej na zdrowie matki i jej potomstwa”, wygłoszonym na II Zjeździe Lekarzy Prowincjonalnych (Lublin 31 V–1VI 1914). Garlicka była inicjatorką tworzenia żłobków przyfabrycznych w Łodzi; działała również w instytucji „Kropla mleka”, pomagającej dzieciom z rodzin najbiedniejszych. Od 1907 należała do Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego. W 1918 przeniosła się do Warszawy. Początkowo pracowała w Szpitalu św. Ducha oraz w szpitalu ginekologicznym Kasy Chorych, a od 1930 w Szpitalu Ujazdowskim, gdzie kierowała oddziałem ginekologiczno-położniczym. W 1933 kierowała oddziałem położniczo-ginekologicznym Szpitala Szkolnego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego oraz była lekarką II Miejskiego Ośrodka Zdrowia i Urzędu Sanitarnego. Przez pewien czas pracowała również jako lekarka szkolna w Gimnazjum i Liceum im. N. Żmichowskiej. Garlicka działała w licznych organizacjach społecznych i zawodowych; zasiadała w zarządzie Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej, współtworzyła, później była przewodniczącą Zrzeszenia Lekarek Polskich, należała również do innych organizacji lekarskich, krajowych i zagranicznych. Współpracowała z redakcjami czasopism medycznych: „Ginekologia”, „Lekarz Polski”, „Opieka nad Dzieckiem”. W swoich artykułach i odczytach nieustannie propagowała ideę opieki nad matką i dzieckiem. Od jesieni 1939 Garlicka przechowywała ściganych Żydów, organizowała im pomoc oraz dostarczała papiery „aryjskie”. Jej mieszkanie (przy al. Niepodległości 216 m. 9) było „skrzynką” poczty konspiracyjnej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej; zatrzymywali się w nim kurierzy tras zagranicznych, mieszkał ranny „cichociemny” major Maciej Kalenkiewicz. Z lokalu tego korzystała pisarka Maria Dąbrowska, przygotowująca artykuły do prasy konspiracyjnej, odbywały się tam również spotkania tajnej Szkoły Teatralnej. Wiosną 1941 w akcji „Dorsze” przechowywano w nim 3 oficerów angielskich zbiegłych z oflagu pod Poznaniem. 11 VIII 1942 została aresztowana w swoim mieszkaniu wraz z młodszą córką Zofią; przesłuchiwana przez gestapo w alei Szucha nic nie ujawniła. Podczas przewożenia karetką więzienną na Pawiak zażyła truciznę, lecz odratowały ją lekarki ze szpitala na Pawiaku-Serbii. Wywieziona została wraz z córką 14 X tr. do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz; starała się tam pomagać innym, m.in. opiekując się chorymi więźniarkami. Zm. 18 XI 1942 po zarażeniu się tyfusem. Odznaczona Krzyżem Niepodległości (1931). Na okupacyjnych losach Garlickiej oparte zostało znane opowiadanie M. Dąbrowskiej W piękny letni poranek (Warszawa 1948).

W małżeństwie (od 1900) ze Stanisławem Garlickim (1875–1935), chemikiem i matematykiem, profesorem Politechniki Warszawskiej, miała syna, który zmarł w dzieciństwie (w 1902), oraz trzy córki: Jadwigę (1904–), zamężną ze Stefanem Putowskim, Wandę (1910–) i Zofię (1912–1942), zamężną ze Stanisławem Jankowskim „Agatonem”, żołnierzem AK, architektem.

Polski słownik biograficzny, t. VII (T. Męczkowska, J. Putowska, A. Wrzosek), s. 281–282; Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. II, Warszawa 1987, s. 196 (informacje przy biogramie Stanisława Garlickiego); Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945, Warszawa 1988, s. 111–112 (fotografia); – Maria Dąbrowska, Dzienniki 1914–1932, t. I, Warszawa 1988, s. 159; Stanisław Jankowski „Agaton”, Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie, t. I, Warszawa 1984, s. 314; Stanisław Nowak, Z moich wspomnień, cz. II 1902–1914, Częstochowa 1933, s. 72, 83–84, 121–122; Jadwiga Putowska, Wspomnienie o doktor Zofii Garlickiej; „Archiwum Historii Medycyny” 1973, t. XXXVI, s. 191–211; – Centralne Archiwum Wojskowe, Akta Krzyża Niepodległości, t. 16 (fotografia); Główna Biblioteka Lekarska, Akta Warszawskiej Izby Lekarskiej L 2185 (teczka osobowa Zofii Garlickiej).