Ferma żydowska ogrodnicza

Ferma żydowska ogrodnicza, szkoła ogrodnicza założona w 1901 z inicjatywy → Henryka Markusfelda i → Leopolda Werdego przez gminę żydowską w Częstochowie Położona obok → cmentarza Kule (tereny obecnych ogrodów działkowych przy ul. Rolniczej oraz przylegająca do → Promenady im. Czesława Niemena); początkowo zajmowała 11 mórg (była to ziemia zakupiona w 1900), w 1909 powiększano jej obszar aż do 17 mórg. Około 1902 nauką w zakresie teorii i praktyki objętych było 14 uczniów, ich liczba stopniowo zwiększała się, aż do 30 w 1909. Szkolili się oni w warzywnictwie, sadownictwie, kwiaciarstwie, szkółkarstwie drzew parkowych, owocowych i dekoracyjnych, a także w pszczelarstwie. Przy szkole ogrodniczej funkcjonował internat. Od 1904, oprócz dotacji od gminy żydowskiej, szkoła korzystała z pomocy finansowej Żydowskiego Towarzystwa Kolonizacyjnego (ICA). Podczas → Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 ferma na osobnym stanowisku prezentowała swoje osiągnięcia, m.in. w dziale botanicznym (szkółki drzew owocowych i dekoracyjnych, rośliny doniczkowe, okna inspektowe) i dziale zbiorów naukowych (tablice poglądowe i kolekcje botaniczne); otrzymała wówczas dziesięć medali, m.in. medal wielki srebrny, medal srebrny mały (zbiory botaniczne i naukowe) i osobno srebrny medal od ministerstwa rolnictwa. Majątek fermy składał się przed 1914 ze: szkółki drzew, obór, cieplarni, pasiek (wartość tego inwentarza szacowano na 40 tys. rubli). Przynajmniej do 1915 fermą kierował agronom B. Szneerson, a działem ogrodnictwa praktycznego Władysław Ceramowicz. W skład zarządu wchodzili: H. Markusfeld (prezes), L. Werde (wiceprezes), → Ludwik Batawia, → Maurycy Frenkiel, → Markus Henig, → Józef Hertz, → Stanisław Hertz, → Józef Imich, → Edward Kohn, → Paweł Ratner. Ferma prowadziła sklep (przy II Alei 27), w którym można było zakupić jej wytwory. Około 1915 kierownictwo fermy objął Dobrzyński, a po nim agronom Feldsztajn, wspomagały ją finansowo gmina żydowska i Żydowska Komisja Kolonizacyjna. Uruchomiono wtedy osobną szkołę dla dziewcząt. Ferma zmieniła wówczas swój charakter, szkoląc młodzież głównie w kierunku pioniersko-syjonistycznym, główny nacisk kładziono na rolnictwo. W I połowie lat 20. fermą kierował Z. Bach. W końcu lat 20. uczyły się tutaj 32 osoby (dziewczęta i chłopcy), wszyscy mieli ukończone sześć klas gimnazjum, kilka osób posiadało świadectwa maturalne. W połowie 1929 związało się Koło Przyjaciół Fermy Żydowskiej. Większość absolwentów szkoły ogrodniczej przed 1939 wyjechała do Palestyny.

Bogdan Jastrzębski, Historia rozwoju ogrodnictwa regionu częstochowskiego, Częstochowa 1983, s. 51, 52; – Przewodnik po Częstochowie i okolicy, Warszawa 1909 s. 61; Przewodnik po Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie 1909 r., Częstochowa 1909, s. 184; – „Express Częstochowski” 1929, nr 144, s. 3; „Gazeta Częstochowska” 1909, nr 53, s. 3, nr 136, s. 8; „Goniec Częstochowski” 1907, nr 183, s. 2, nr 299, s. 3; – Rocznik częstochowski. Kalendarz na rok 1903 wydany na korzyść Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan w Częstochowie, Częstochowa 1903, s. 93.