Kanczewski Klemens

Kanczewski Klemens (1896–1961), pseudonim Józef Maciej, Vibor. Inżynier mechanik, działacz niepodległościowy, przemysłowiec. Ur. 22 XI 1896 w Częstochowie, był synem Wiktora i Matyldy z Fularskich (1874–1951). Jego braćmi byli: Tymoteusz (–1960), absolwent szkoły technicznej Wawelberga i Rotwanda, członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego → „Sokół” w Częstochowie, → Jan, Paweł (–1981), absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu, w czasie studiów wiceprezes zarządu Częstochowskiego Koła Akademików, uczestnik powstania śląskiego 1921, członek zarządu oddziału częstochowskiego Stowarzyszenia Kupców Polskich, Edmund (1901–1960), inżynier; siostrą była: Anna (ur. 1906), zamężna za Ludomirem Łuczkowskim, absolwentka Centralnego Instytutu Fizycznego w Warszawie.

Kanczewski od 1908 kształcił się w gimnazjum Gustawa Kośmińskiego. W 1913 wstąpił do I Drużyny Skautów im. W. Łukasińskiego, był też członkiem Koła Militarnego utworzonego przy tej drużynie. W tr. jako przedstawiciel częstochowskich skautów uczestniczył w okolicach Krakowa w ćwiczeniach wojskowych „Strzelca”. Od wiosny 1915 był komendantem okręgu III (Częstochowa) Polskiej Organizacji Skautowej. Zorganizował pocztę skautową, później kierował nią, brał również udział w wydawaniu pisma skautowego „Czuj-Duch”, które odbijane było na hektografie w biurze fabryki Kanczewskich. W 1915 złożył egzamin maturalny. W 1916–17 służył w 1 pułku artylerii Legionów Polskich. W 1919–20 jako ochotnik uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1918–24 studiował na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej; w kwietniu 1924 otrzymał dyplom inżyniera mechanika. W 1924–29 przebywał w Belgii i we Francji; pracował w fabryce maszyn w La Louviere w środkowej Belgii, następnie w fabryce André Citröena w Paryżu. Po powrocie do Częstochowy wydzierżawił od Banku Ludowego przedsiębiorstwo Braci Kanczewskich (wcześniej przejęte przez bank z powodu zadłużenia). Po uruchomieniu przyjęła ona nazwę Fabryka Maszyn i Odlewnia Żelaza inż. K. Kanczewski Sp. Akcyjna (od 1936 przy ul. Orlicz-Dreszera, dawna Ogrodowa). Od 1935 Kanczewski, który spłacił należności wobec banku, rozbudowywał i unowocześniał fabrykę, zmieniając m.in. profil produkcji na wytwarzanie pras mimośrodowych do tłoczenia blach. W tym okresie uruchomiono w Poznaniu przedstawicielstwo fabryki. W latach 30. należał do Stowarzyszenia Kupców i Przemysłowców w Częstochowie, a także do Stowarzyszenia Inżynierów Mechaników Polskich. W październiku 1942 przystąpił do konspiracyjnych struktur Stronnictwa Narodowego (SN), był członkiem zarządu, a od listopada 1943 przewodniczącym częstochowskiego okręgu SN. Przez pewien czas był p.o. komendanta Polskiego Związku Narodowego – Narodowej Organizacji Wojskowej. W okresie okupacji Kanczewski pomagał wielu osobom, m.in. przechowywał u siebie rodzinę inż. Ryszarda Bartla. Od czerwca 1945 należał do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW); prowadził kolportaż nielegalnej literatury i współorganizował kursy szkolenia dla dowódców oddziałów zbrojnych. Mieszkanie Kanczewskiego było lokalem konspiracyjnym, gdzie przechowywane były dokumenty i fundusze organizacji. 2 I 1947 został aresztowany (wraz z żoną) przez Urząd Bezpieczeństwa (UB); więziony był w budynku UB (przy ul. Śląskiej) w Częstochowie. W procesie przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Kielcach na sesji wyjazdowej w Częstochowie został skazany na sześć lat więzienia; później karę na wniosek prokuratora podwyższono do siedmiu lat. Ostatecznie wyrok złagodzony wskutek amnestii do trzech i pół roku odbywał w Rawiczu w 1947–50. Dodatkową karą była konfiskata mienia, czyli połowy fabryki (druga część należała do żony Zofii, której karę umorzono). W 1956 fabryka została w całości przejęta przez państwo. W 1945–46 Kanczewski był prezesem Izby Przemysłowo-Handlowej. W 1946 jako przewodniczący kierował Kuratorium Wyższej Szkoły Administracyjno-Handlowej. Po zwolnieniu z więzienia nie mógł otrzymać pracy. Przez jakiś czas zatrudniony był w biurze firmy „Ars Christiana”, następnie pracował jako główny technolog w Częstochowskiej Fabryce Narzędzi (przy ul. Waszyngtona). Zm. 22 VI 1961 w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu Kule, w kwaterze 11, rząd I, grób nr 3.

Kanczewski był żonaty (od 1930) z Zofią Godziszewską (1903–1970), pseudonim Irena, Pola, z wykształcenia inżynierem ogrodnikiem, absolwentką Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, która była członkiem koła miejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego oraz Narodowej Organizacji Kobiet. Od 1942 należała do Armii Krajowej, a od 1945 do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. W lutym 1947 była aresztowana przez UB. Po kilku miesiącach została zwolniona, wskutek amnestii. Do 1956 kierowała częścią fabryki należącą do niej. Kanczewski w małżeństwie z nią miał dwóch synów: Antoniego (1931–1996), inżyniera matematyka, i Lecha (1933–), inżyniera mechanika.

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 129–130; Krzysztof Komorowski, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000; Zygmunt Łęski, ZHP w Częstochowie i Kłobucku, Częstochowa 1993; Eligiusz Małolepszy, Kultura fizyczna i przysposobienie wojskowe w Częstochowie i powiecie częstochowskim w latach 1918–1939, Częstochowa 1996 (dotyczy także Jana i Tymoteusza); – „Gazeta Częstochowska” 1909, nr 142, s. 9; „Głos Narodu” 1946, nr 139, s. 3, 1947, nr 78, s. 5, (dotyczy także żony, Zofii); „Goniec Częstochowski” 1915, nr 185, s. 3, 1931, nr 49, s. 45; „Informator Kulturalny Województwa Częstochowskiego” 1981 nr 12 (Z. Żmigrodzki), s. 2–3 (dotyczy także Pawła); „Ziemia Częstochowska” 1961, t. IV, s. 80 (A. Czarnota i M. Hassenfeld), t. 1991, XVII, cz. 2 (F. Sobalski), s. 174, 184; „Życie Częstochowy” 1961, nr 149, s. 6, 1993 (20–21 XI), s. 6; – Jan Pietrzykowski, Od gestapo do bezpieki, [fragmenty wspomnień], Częstochowa 1991, s. 85 (maszynopis w zbiorach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Częstochowie); – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Gimnazjum Gustawa Kośmińskiego 7, 22, Starostwo Powiatowe w Częstochowie 55, k. 106 (dotyczy Adama); – odpis z inskrypcji nagrobnych; – informacje siostry, Anny Łuczkowskiej z Częstochowy i bratanka, Lecha K. Kanczewskiego z Toronto, oraz dokumenty i fotografie w ich posiadaniu.