Willenberg (Wilenberg) Perec Paweł

Willenberg (Wilenberg) Perec Paweł (1874–1947), nazwisko przybrane: Karol Baltazar Pękosławski. Artysta malarz, nauczyciel. Ur. 16 VII 1874 w Makowie Mazowieckim, był synem Samuela, handlarza zbożem, i Ity.

Willenberg już w młodości objawiał talent malarski. Znany działacz syjonistyczny i publicysta Nachum Sokołów dopomógł mu w kształceniu artystycznym. Od 1893 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie (był w klasie rysunków Wojciecha Gersona); utrzymywał się ze stypendium udzielonego mu przez hr. Ludwika Krasińskiego. W 1899 zaprezentował publiczności krajowej swój obraz Porwanie Heleny przez Parysa. W 1903 przeniósł się do Łodzi. Zaangażował się tam w działalność patriotyczną; w 1905 za namalowanie obrazu Orzeł Biały i wystawienie go został na krótko uwięziony. W obawie przed dalszymi represjami w 1906 wyjechał do Częstochowy. Od tr. pracował tu jako nauczyciel rysunku ręcznego w → Szkole Rzemiosł przy → Talmud Torze. Był inicjatorem uruchomienia, później organizatorem Szkoły Rysunków i Malarstwa (przy I Alei 13, róg ul. Dojazd, później funkcjonowała przy ul. Fabrycznej 3). Do prowadzonej przez niego szkoły uczęszczała młodzież żydowska i chrześcijańska; w 1909 podczas → Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie szkołę nagrodzono medalem srebrnym małym. Willenberg w 1909–10 był członkiem zarządu Towarzystwa Muzyczno-Literackiego → „Lira”; wykonywał scenografię do koncertów „Liry”. W 1910 żydowskie petersburskie Żydowskie Towarzystwo Kolonizacyjne przyznało mu stypendium, dzięki któremu kontynuował naukę malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Uczestniczył w studyjnych wyjazdach do Niemiec i Szwajcarii. W 1913 powrócił do Częstochowy i od tr. uczył rysunku technicznego w Szkole Rzemieślniczej dla Żydów. Od połowy lat 20. prowadził zajęcia z rysunków w Gimnazjum Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich. Jako artysta malował głównie portrety Żydów, obrazy prezentował na wystawach zbiorowych, m.in. w 1916 podczas Salonu Sztuk Pięknych w Częstochowie, który zorganizował przy swojej szkole (I Aleja 13); wystawiał tam obrazy własne oraz prace (m.in. rzeźby) innych artystów („pierwszorzędnych”, jak podawał „Goniec Częstochowski”). Swoimi malowidłami ozdobił miejscowe lokale: Towarzystwa Muzyczno-Literackiego „Lira” (w 1910), kino-teatru „Odeon” (w 1916), jedną z sal cukierni → Antoniego Błaszczyńskiego w budynku narożnym przy I Alei i ul. Piłsudskiego (w 1930). W 1928–30 wykonał szereg prac malarskich w → Starej Synagodze w Częstochowie; ozdobił ściany i plafon „malowidłami w duchu narodowym żydowskim”, w tym stylu wykonał też projekty witraży i posadzek. Wykonywał również inne prace plastyczne: w 1928 zaprojektował sztandar Związku Rzemieślników Żydów w Częstochowie, tworzył exlibrisy. W I połowie lat 30. przyozdobił synagogę w Piotrkowie Trybunalskim. W 1936 przeniósł się (wraz z rodziną) do Opatowa, gdzie powierzono mu wykonanie plafonu w tamtejszej synagodze. Tam zastał go wybuch wojny. Zmuszony został do zamieszkania w getcie opatowskim. Zbiegł do Warszawy. Pod przybranym nazwiskiem (jako K.B. Pękosławski) mieszkał w różnych miejscach (najdłużej przy ul. Grójeckiej 104), udawał głuchoniemego. Utrzymywał się wówczas z malowania portretów na zamówienie oraz obrazów przedstawiających świętych. Przeżył powstanie warszawskie 1944; mieszkał w tym czasie przy al. Marszałkowskiej 60, w piwnicy tegoż domu, chroniąc się przed bombardowaniem namalował 11 IX 1944 twarz Chrystusa (znajduje się tam do dziś, a jego kopia jest prezentowana w Muzeum Powstania Warszawskiego). W 1945 zamieszkał z żoną i synem w Łodzi. W maju 1945 odwiedził Częstochowę w poszukiwaniu swoich obrazów (przygotowywał wystawę). Był honorowym prezesem Związku Artystów Plastyków Żydowskich, prezesem Spółdzielni Pracy Artystów Malarzy „Sztuka”. Uczestniczył w pierwszej po wojnie zbiorowej wystawie artystów plastyków w Łodzi; zaprezentował tam obraz Talmudyści. Zm. 17 II 1947 w Łodzi, pochowany został na miejscowym cmentarzu żydowskim (strona prawa, kwatera M).

Obrazy Willenberga znajdują się m.in. w zbiorach Muzeum Częstochowskiego.

Jego żoną (od 1917) była Maniefa z Popowów (–1973), wywodzącą się z rodziny prawosławnej (później przeszła na judaizm), która pracowała jako pielęgniarka w → Szpitalu Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów w Częstochowie. W czasie okupacji ukrywała się początkowo wraz z córkami w Częstochowie, później pracowała w fabryce zbrojeniowej Norblina pod Łodzią, przeżyła okupację niemiecką. W małżeństwie z nią miał troje dzieci: syna → Samuela oraz córki Tamarę (w czasie okupacji używała imienia Zosia) (1936–42) i Itę (Halę) (1919–42); obie ukrywały się w czasie okupacji w Częstochowie, aresztowane przez Niemców w wyniku denuncjacji, zginęły w obozie zagłady w Treblince.

Żydzi częstochowscy. Słownik biograficzny, pod red. J. Sętowskiego, Częstochowa 2020.