Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR)

Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR), organizacja utworzona w 1923 przez Polską Partię Socjalistyczną (PPS) w celu krzewienia kultury i oświaty w środowisku robotniczym; prowadziło biblioteki, kursy oświatowe, chóry i amatorskie zespoły teatralne, rozwijało akcje odczytowe i działalność wydawniczą. Przy oddziałach TUR powstały Koła Młodych, które przekształciły się w → Organizację Młodzieży TUR. Z TUR związane było Czerwone Harcerstwo TUR. W Częstochowie pierwsza placówka TUR powstała 17 II 1924. Znaczną część Towarzystwa stanowiła młodzież. Prowadzono działalność kulturalno-oświatową; prelekcje i odczyty wygłaszali m.in. → Józef Dziuba i → Józef Kaźmierczak. TUR po 1928 sprawował opiekę nad Robotniczym Klubem Sportowym → „Raków”. Do 1935 działalność tej organizacji była w Częstochowie mało widoczna. Wówczas utworzono zarząd okręgowy TUR, który skupiał 12, później 17 oddziałów (Aleksandria, Blachownia, Brzeziny Małe, Częstochowa Śródmieście, Dźbów, Dąbie, Gnaszyn, Mstów, Ostrowy, Ostatni Grosz, Poczesna, Raków, Rędziny, Stradom, Wrzosowa, Wyczerpy, Zalesice); najliczniejszymi z nich były: Częstochowa Śródmieście, Blachownia i Raków. Organizacja okręgowa liczyła w 1936 – 500 osób, a w 1938 – 562. Organizacja miejska skupiała w 1928 24 osoby, później 62, a w 1938 – 35. Pracami TUR kierowali: J. Dziuba, członek Zarządu Głównego TUR, Władysław Dewor, Marian Niemeczek, wśród czołowych działaczy byli: Edward Błaszczyk (był I wiceprezesem), → Maksymilian Kanus (II wiceprezes), → Edward Pulcer. Organizowano kursy instruktorskie; wykładowcami byli m.in. Adam Próchnik, → Władysław Pikuła, J. Kaźmierczak, J. Dziuba, Alojzy Dąbrowski, → Mieczysław Brzozowicz, Marian Niemeczek. W 1938 w oddziałach TUR przeprowadzono 213 wycieczek i odczytów, 60 zabaw i przedstawień. W siedmiu oddziałach znajdowały się biblioteki (największe w Częstochowie, Blachowni i na Rakowie). W 1945 TUR w Częstochowie zostało reaktywowane. Od 1946 prowadzone były zajęcia na Uniwersytecie Powszechnym. Siedzibą TUR był budynek przy ul. Sowińskiego 36 (al. Jana Pawła II).

Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Leksykon historii Polski, Warszawa 1995, s. 1195; – Tomasz Mielczarek, Partie polityczne, organizacje społeczne działające wśród robotników Częstochowy (1919–1939), [w:] Oblicza lewicy. Losy ludzi i idei, Warszawa 1992, s. 136, 137; Tomasz Mielczarek, „Życie polityczne robotników częstochowskich 1918–1939”, Warszawa 1988 (maszynopis w zbiorach Biblioteki Publicznej w Częstochowie), s. 175, 176, 259; Andrzej Wasiak, Z działalności Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w okręgu częstochowskim w okresie międzywojennym, „Biuletyn” Instytutu Filozoficzno-Historycznego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie 2001, nr 27, s. 243, 244, 245; – „Głos Narodu” 1946, nr 221, s. 4, „Pobudka” 1927, nr 9, s. 12, nr 27, s. 11, nr 44, s. 15, nr 47, s. 16.