Towarzystwo Teatralno-Wokalno-Muzycznefabryki „Częstochowianka”

Towarzystwo Teatralno-Wokalno-Muzyczne fabryki „Częstochowianka”, funkcjonowało w budynku na terenie fabryki włókienniczej „La Czenstochovienne” (→ „Częstochowianka”). Jego działalność została zainicjowana we wrześniu 1909, założycielami byli m.in.: → Achilles Marchal, → Aleksander Austen, → Karol Kreter, Walenty Stanik i Ludwika Szkudlarek. Szerszą aktywność Towarzystwo wykazywało w 1909–14; m.in. powstała wówczas sekcja teatralna (w 1909 zainicjowała swoją działalność wystawieniem dramatu Zofii Meller i Jana Kantego Galasiewicza Chata za wsią wg powieści J.I. Kraszewskiego), chór męski (kierowany przez Hugo Neussera, kapelmistrza orkiestry fabrycznej), kółko mandolinistów. Prowadzono szkołę tańców (zajęcia odbywały się trzy razy w tygodniu, były płatne – 25 kopiejek miesięcznie). Czynna była też herbaciarnia i czytelnia. W tymże okresie do najaktywniejszych członków należeli Czesław Hutyra, Dezydery Doyennette, Teodor Niedomański, Zdzisław Widera, Józef Orłowski, Paweł Pięta, Olga Szlitter, Maria Wasilewska, Natalia Celt. Działalność tę przerwał wybuch wojny w 1914. Reaktywowane w 1923 (oficjalnie zarejestrowane 28 I 1924). Towarzystwo organizowało przedstawienia teatralne, koncerty, spotkania towarzyskie, zabawy taneczne, odczyty i pogadanki, prowadziło też bibliotekę (liczącą 2 tys. tomów zgromadzonych w działach naukowym, historycznym i beletrystycznym) oraz czytelnię. Sztuki teatralne i koncerty, głównie orkiestry dętej i zespołu kameralnego, utworzonych i prowadzonych przez Jerzego Bursika, oraz występy zaproszonych solistów, odbywały się w jednej z sal fabrycznych „Częstochowianki”. W latach 30. Towarzystwo posiadało 30-osobowy zespół mandolinowy, taneczny (prowadzony przez Ferdynanda Paula), dużą aktywnością wykazywał się, liczący 40 osób, zespół teatralny kierowany przez Cz. Hutyrę; wystawiano głównie dzieła autorów polskich, lekkie i zabawne komedie, wodewile, także przeróbki powieści m.in. w 1938 pokazano Ogniem i mieczem H. Sienkiewicza. Tylko od września 1931 do lutego 1932 zespół przygotował osiem premier, wykonał 20 przedstawień (były to m.in. jednoaktówki L. Anczyca Błażek opętany i Łobzowianie, S. Gozdawy-Wacheckiego W obronie ojczyzny, w 1932 pokazano rewię Pod strzechą Częstochowianki, w święta Bożego Narodzenia tr. zaprezentowano Betleem Polskie). Po 1933 aktywność kulturalna Towarzystwa zmniejszała się, zespół muzyczny nie prowadził szerszej aktywności koncertowej. Orkiestry uczestniczyły za to w życiu kulturalnym miasta, częściej brały udział w różnych imprezach, także charytatywnych w dzielnicy Ostatni Grosz. Tradycyjną formą działań kulturalnych było łączenie przedstawień teatralnych z koncertem zespołu muzycznego i solistów, nieraz także z występem zespołu tanecznego. Liczba członków Towarzystwa (do którego należeli głównie pracownicy fabryki włókienniczej „La Czenstochovienne i ich rodziny) była największa w 1909–13, wynosiła ok. 280 osób, w 1936 – 180, a w 1937 – 80. Funkcje prezesów pełnili: Adrien Marchal, K. Kreter, Emil Kreter, Czesław Dudek, Stefan Jabłoński.

Wanda Malko, Życie muzyczne Częstochowy w latach 1918–1939, Częstochowa 2008, s. 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276; Agnieszka Pobratyn, Zjawiska kultury teatralnej i filmowej w Częstochowie do 1939 roku, Częstochowa 2016, s. 64, 65; – „Gazeta Częstochowska” 1909, nr 136, s. 10; „Goniec Częstochowski” 1931, nr 258, s. 6, 1932, nr 53, s. 3, nr 139, s. 3, nr 297, s. 3.