Towarzystwo Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ),

Towarzystwo Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ), powstało w 1899, było największym stowarzyszeniem społecznym działającym wśród częstochowskich Żydów. Prowadziło działalność charytatywną na szeroką skalę: objęte nią zostały osoby ubogie, pozostające bez środków do życia, potrzebujące opieki zdrowotnej, pomocy finansowej, a także żywności czy opału w okresie zimowym. W 1909 TDdŻ prowadziło już szereg oddziałów, domów opieki i ochronek; należały do nich: wydział przeciwżebraczy, który miał za zadanie przeciwdziałanie żebractwu poprzez udzielanie stałych i doraźnych dotacji finansowych osobom potrzebującym; wydział pielęgnowania ubogich (Bikur-Cholim), który pomagał ubogim chorym skorzystać z bezpłatnej pomocy lekarskiej, pozyskać darmowe lekarstwa; → dom schronienia dla starców, kalek i sierot imienia Miny Werde (ufundowany przez → Leopolda i Balbinę Werde); ochronkę dla dziewcząt (oddaną do użytku w 1909), gdzie opiekę, wyżywienie, ubranie i początkowe wykształcenie otrzymywało około 120 dziewcząt. Towarzystwo prowadziło też kasę pożyczkową udzielającą bezprocentowych pożyczek (wysokości od 10 do 50 rubli) osobom ubogim; corocznie udzielano ok. 300 pożyczek na sumę 5 tys. rubli. Oprócz składek członkowskich i różnego rodzaju ofiar składanych na rzecz TDdŻ, jego zasoby finansowe zwiększały przekazywane corocznie zasiłki od miejscowej gminy żydowskiej (np. w 1903 wynosił 2600 rubli). TDdŻ dbało o wypoczynek letni dzieci z najuboższych rodzin; od ok. 1906 do 1914 corocznie od 50 do 100 dzieci w miesiącach letnich uczestniczyło w kilkutygodniowych koloniach. Najczęstszym miejscem wypoczynku były miejscowości położone blisko Częstochowy: Blachownia, Ostrowy oraz Rędziny (w dworze → Izydora Geislera), rzadziej Kamieńsk k. Radomska. W 1924–28 wysyłano także około 25 dzieci na trwające 28 dni kuracje do Ciechocinka. Finansowanie Towarzystwa odbywało się ze składek członków, pozyskiwanych ofiar, dochodów z amatorskich przedstawień teatralnych i koncertów muzycznych oraz kwest organizowanych na ulicach Częstochowy. Część finansów, którymi dysponowało TDdŻ pochodziło z zapomóg przekazywanych corocznie przez → Gminę Wyznaniową Żydowską. Roczna składka, którą wpłacał każdy z członków, wynosiła 3 ruble. W 1906 dochód Towarzystwa wynosił 21635 rubli, a w 1908 – 29000 rubli. Szczególną wagę działacze Towarzystwa przywiązywali do ochrony zdrowia ludności żydowskiej. Służyły temu takie instytucje, jak wydział pielęgnowania ubogich chorych czy sekcja ubogich położnic. Zapewniały one biednym członkom społeczności żydowskiej bezpłatną pomoc lekarską, felczerską, pielęgniarską i apteczną, także artykuły spożywcze. Chorych wysyłano na leczenie do miejscowości uzdrowiskowych, m.in. do Buska (Busko Zdrój) i Ciechocinka. W 1913 na Zawodziu uruchomiono → Szpital Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów. Pomocy lekarskiej udzielali (niekiedy bezpłatnie) znani lekarze żydowscy, również polscy; byli to: L. Batawia, → Paweł Broniatowski, → Józef Finkelstein, Edward Kohn, → Józef Marczewski, → Władysław Wrześniowski, → Józef Russ i → Henryk Szpigiel. Apteki częstochowskie: → Feliksa Prüffera, Rompalskich i Antoniego Długosza sprzedawały lekarstwa Towarzystwu za połowę ceny. Kolejnymi prezesami Towarzystwa byli: → Herman Ginsberg, → Henryk Markusfeld, → Ludwik Batawia. Do najaktywniejszych działaczy należeli: → Edward Kohn, → Stanisław Hertz, → Bernard Helman, → Leon Weinberg, → Michał Grossman, → Markus Henig, → Maurycy Neufeld, → Władysław Sachs, → Ludwik Tempel, → Aleksander Wolberg, → Szymon Weintraub, → Natan Gerichter, Leopold Werde.

Franciszek Sobalski, Dwa Towarzystwa Dobroczynności miasta Częstochowy w świetle własnych sprawozdań (1899–1939), „Ziemia Częstochowska” 2003, t. XXX, s. 63, 65, 66; – Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 291; – Przewodnik po Częstochowie i okolicy, Warszawa 1909, s. 67; „Express Częstochowski” 1928, nr 157, s. 3; Na Pogotowie Ratunkowe w Warszawie. Kalendarz informacyjno-encyklopedyczny na rok 1907, Warszawa 1907, s. 602; Rocznik Częstochowski. Kalendarz na rok 1903 wydany na korzyść Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, Częstochowa 1903, s. 91; „Gazeta Częstochowska” 1909 (19 XII), nr 136, s. 8.