Talmud Tora

Talmud Tora, żydowska wyznaniowa szkoła początkowa. Została założona 5 XII 1831 dla sierot po ofiarach zarazy. Nauka obejmowała tylko oddział najmłodszych, po jej ukończeniu naukę kontynuowano w → chederze gminnym u → Wolfa Tauba. Mełamedem został Aron Iser, który oprócz nauczania był obowiązany odmawiać kadisz po ich zmarłych rodzicach, za co otrzymywał 150 zł za semestr (zman). Do pomocy dodano mu belfra, który sprawował opiekę nad dziećmi, przyprowadzał je do szkoły i odprowadzał. Otrzymywał 30 zł za semestr. W 1861 było to bractwo, które zapewniało nauczyciela dla około 40 sierot i dzieci biednych rodziców. Nauka obejmowała czytanie i rachunki. Potem starano się umieszczać dzieci u różnych majstrów dla nauki rzemiosła. W latach 80. na czele bractwa stali → Natan Pankowski, A. Goldsztajn, Z. Oppenhajm i → Michał Hertz. Dzieci umieszczano w różnych chederach. Rabin Rawinzon przekonawszy się o nikłych efektach takiej nauki zebrał w 1888 odpowiedni fundusz i założył w budynku gminnym przy ul. Garncarskiej szkołę Talmud Tora dla 125 uczniów z trzema nauczycielami. Po wyjeździe rabina Rawinzona w 1893 szkoła podupadła z braku funduszy. Wtedy → Herman Wiernik i J. Hertz zebrali 2000 rubli na konserwację zniszczonego budynku i opłacenie nauczycieli. Do zarządu szkoły weszli także D. Markowicz i → Rubin Tendler. W 1896 zarząd gminy żydowskiej (→ Jan Glikson, → Markus Henig i J. Rotszyld) postanowił przejąć opiekę nad szkołą i wystąpił o formalną zgodę na jej otwarcie (wydaną przez kuratora warszawskiego 22 XII 1896, nr 18558). W 1897 przeniesiono ją tymczasowo do budynku przy ul. Garncarskiej, wzniesionego na pomieszczenie warsztatów rzemieślniczych, a od 1 X 1901 mieściła się w budynku własnym wzniesionym z funduszów gminnych przy Garncarskiej. Do 1900 szkołą opiekował się → Leopold Kohn, a po jego śmierci – dr → Henryk Szpigiel. Zarząd gminy w 1902 (→ Herman Ginsberg, → Markus Henig i → Henryk Markusfeld) wydzielił z funduszy gminnych 3000 rubli na utrzymanie szkoły. Wprowadzono także istotne zmiany: zatrudniono stałych nauczycieli, we wszystkich czterech oddziałach wprowadzono codzienną naukę języka polskiego i rosyjskiego, arytmetyki oraz naukę hebrajskiego, Biblii i komentarzy Rasziego. Podręczniki szkolne i materiały piśmienne wszyscy uczniowie otrzymywali bezpłatnie, tak samo jak chleb. Kurs nauki trwał cztery lata. Raz w tygodniu uczniowie uczęszczali do kąpieli, dwa razy w tygodniu chodzili na spacer. W szkole urządzono umywalnie dla uczniów. W 1902 uczęszczało do szkoły 176 chłopców. W przyszłości miano przyjmować tylko dzieci z ochron → Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów, a wychowanków kierować do → Szkoły Rzemiosł dla Żydów. W listopadzie 1904 opiekunem szkoły został Rubin Tendler. Zarządził, aby nauczyciele posługiwali się językiem niemieckim. Sprowadził z Niemiec podręczniki w tym języku. W sierpniu 1905 nauczyciele zwrócili się z pisemnym protestem do zarządu gminy. Po orzeczeniu specjalnej komisji przeciw nauczaniu po niemiecku Tendler zrzekł się funkcji. Po manifeście październikowym 1905 cara Mikołaja II miejscowa inteligencja żydowska chciała otworzyć szkołę z polskim jako językiem nauczania. Wiosną 1907 szkołę zamknięto i powołano komisję do sprawy jej reorganizacji (jednak przewagę w niej uzyskali ortodoksi, pozostający pod wpływem Tendlera). Szkoły prawdopodobnie nie utworzono na nowo.

„Jutrzenka” 1861, nr 8, s. 61, s. 93, 94; „Goniec Częstochowski” 1907, nr 153, s. 2, nr 160, s. 4, nr 168, s. 5–6; Rocznik Częstochowski. Kalendarz na rok 1903 wydany na korzyść Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan w Częstochowie, Częstochowa 1903.