Szpital Maltański

Szpital Maltański, utworzony we wrześniu 1939 przy ul. Senatorskiej 40 w Warszawie. Początkowo pełnił funkcję szpitala przyfrontowego. 14 VIII 1944 szpital został opróżniony przez Niemców, a zespół lekarzy i pielęgniarek oraz chorzy wraz z lekarzem naczelnym i dyrektorem → Jerzym Dreyzą przeniósł się do Szpitala Ujazdowskiego. Później szpital wielokrotnie zmieniał swoje miejsce, ostatecznie przejął budynek przy ul. Śniadeckich, funkcjonując tam do końca powstania w 1944. Po upadku powstania ewakuowany został do Piastowa i osadzony w budynku dawnej fabryki „Tudor”, a w 1945, po porozumieniu z Zarządem Głównym Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), przeniesiony został do Częstochowy i oddany w ręce Garnizonu Wojskowego. Szpital działający już pod nazwą Szpitala Maltańskiego Czerwonego Krzyża umieszczony został w budynku przy ul. Waszyngtona 42. Dzięki pomocy prezydenta Częstochowy → Tadeusza Wolańskiego, dowódcy 7 Zapasowego Pułku Piechoty podpułkownika Kondratowicza, Zarządu Głównego PCK oraz mieszkańców miasta, gmach został częściowo odnowiony i wyposażony. 8 V 1945 placówka przyjęła pierwszych pacjentów. Dyrektorem i jednocześnie ordynatorem oddziału chorób wewnętrznych był J. Dreyza. W skład personelu placówki wchodzili lekarze: → Witold Kotliński, ordynator oddziału neurologicznego, → Eugeniusz Barański – ordynator oddziału chirurgicznego, siostra Barbra Glińska – przełożona pielęgniarek. W sierpniu 1945, w związku z powołaniem etapowego Szpitala Garnizonowego w Częstochowie, Szpital Maltański przestał być wojskową jednostką pomocniczą. Z powodu braku zaopatrzenia zlikwidowano oddział chirurgiczny, a przez większość czasu funkcjonował jedynie Oddział Chorób Wewnętrznych. Z inicjatywy Dreyzy, Szpital otrzymał dotacje na wyposażenie nowo powstających oddziałów: neurologicznego i skórno-wenerycznego. W grudniu 1945 uruchomiona została przychodnia przyszpitalna, w której znajdowały się poradnie: Chorób Wewnętrznych (Dreyza i Aleksander Brankiewicz), chorób neurologicznych (W. Kotliński), chorób skórno-wenerycznych (→ Edward Borkowski i Edward de Lorme), chorób ginekologicznych (Maria Stróżewska), okulistyczna (Janina Żółkowska-Pacewicz), a także – otwarte w 1946 – laryngologiczna, urologiczna, pediatryczna i chirurgiczna. W tr. uruchomiono laboratorium analityczne, pracownię rentgenowską oraz salę operacyjną. 2 VI odbyła się uroczystość poświęcenia Szpitala. Powołano także Towarzystwo Przyjaciół Szpitala Maltańskiego oraz urządzono zbiórkę na rzecz placówki. W 1947 oddział skórno-weneryczny został przeniesiony do Szpitala Miejskiego, natomiast w jego miejsce utworzono pierwszy w mieście oddział okulistyczny, którego założycielką była → Janina Żółkowska-Pacewicz. Było to możliwe m.in. dzięki pomocy rzeczowej (sprzęt lekarski oraz leki, żywność, wyposażenie gospodarcze) delegatury misji szwajcarskiej w Polsce „Don Suisse peur les victimes de la guerre”, z którą placówka współpracowała w 1945. Planowano rozbudowę szpitala o kolejne placówki; miały znajdować się m.in. w Olsztynie k. Częstochowy (oddział dla dzieci zagrożonych gruźlicą) oraz w Złotym Potoku (ośrodek rehabilitacji i rekonwalescencji dla byłych pacjentów szpitala). W 1949 Zarząd Główny PCK podjął uchwałę o przekazaniu placówek PCK samorządom terytorialnym. W wyniku tego rozporządzenia, 1 VII 1949, Szpital Maltański został oficjalnie zlikwidowany, a budynek przekazany → Ubezpieczalni Społecznej.

Jerzy Dreyza, Szpital Maltański (1939–1949), „Almanach Częstochowy” 1989, s. 35–47; materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.