Szkolnictwo elementarne

Udostępnij

Szkolnictwo elementarne, w → Starej Częstochowie działała u schyłku XVIII w. szkoła miejska objęta opieką Komisji Edukacji Narodowej, w okresie Księstwa Warszawskiego szkoła realizowała zalecenia prefekta departamentu kaliskiego; dozór nad edukacją dzieci sprawował ks. Hilary Szuffranowicz, proboszcz parafii częstochowskiej, nauczycielem został mianowany Ferdynand Münzberg. Zaproponował on szkołę trzyklasową (klasa pierwsza, przysposabiająca, dla dzieci w wieku 5–7 lat, klasa druga dla dzieci w wieku 7–10 lat z nauką czytania, znajomości sensualnej (cognition intuitive) liczb i miar, początków arytmetyki, religii naturalnej i historii naturalnej, klasa trzecia, dla dzieci w wieku 10–13, obejmowała naukę kaligrafii, geografii, dziejów ojczystych, rachunków i „maksym religii chrześcijańskiej”). Müntzberg nie zdążył zrealizować ambitnego w założeniach planu, w 1811 został sekretarzem zarządu miejskiego i zrezygnował z funkcji nauczyciela. Jego następcą był Tomasz Burzalski, absolwent Akademii Krakowskiej. Nauczanie elementarne po 1815 prowadzone było na zasadach ustalonych przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, mieszkańcy zobowiązani byli do płacenia składki szkolnej na utrzymanie nauczyciela. Szkoła w Starej Częstochowie utrzymywana była poprzez kasę miejską, w 1819 odnotowano składkę szkolną w wysokości 1 151 zł i 23 gr, w 1828 wysokość składki sięgnęła 1600 zł, pensja nauczyciela wynosiła 1 200 zł, pozostałe koszty to opłaty za lokal oraz opał. Szkoła liczyła w 1818 niespełna 100 uczniów (60 chłopców i 32 dziewczynki). Oddzielny budżet miała szkoła w → Nowej Częstochowie, w 1818 liczyła 76 chłopców i 16 dziewczynek, w 1825 liczba uczniów gwałtownie zmalała – do 46. W 1821 przewidziano 437 zł 21 gr na reperację budynku, szkoła mieściła się w pobliżu Jasnej Góry, zapewne w wynajmowanym lokalu, w 1825 był to dom Mateusza Borkowskiego (nr 100), od 1827 dom Nowakowskiego (czynsz za najem wynosił 200 zł), a od 1828 dom → Józefa Maszadry przy → Rynku Jasnogórskim (zapewne nr 12). Nauczycielem w tej szkole był przez kilka lat Józef Tomczycki (lub Tomczyk), nauka odbywała się w jednej izbie dwa dni w tygodniu (w środy i soboty), w łącznym wymiarze 26 godzin. Wśród wykładanych przedmiotów znajdowały się historia i geografia Polski, kreślenie liter i liczb, czytanie polskie, język łaciński, kaligrafia, arytmetyka, początki języka niemieckiego, ponadto tzw. nauka chrześcijańska (wg podręcznika ks. O. Kopczyńskiego), nauka obyczajowa oraz nauka o zdrowiu ludzkim. Nauczyciel organizował popisy uczniów, na które zapraszał członków dozoru szkolnego i „światłą publiczność”. W 1828 szkoła liczyła łącznie (w trzech oddziałach) 82 uczennic i uczniów. Po wyjeździe Tomczyckiego z Częstochowy w szkole uczyli Andrzej Polakowski (guwerner, pochodzenia szlacheckiego, zamieszkały w magazynie solnym), Józef Krygierowicz, Stanisław Poznański i Hanusz. W lepszej sytuacji znajdowała się dwuklasowa szkoła elementarna w dawnej Starej Częstochowie, posiadała dwóch nauczycieli (drugi nauczyciel określany był „pomocnikiem nauczyciela”, otrzymywał mniejsze wynagrodzenie). W latach 40. XIX w, nauczycielem był Tucholski, jego pomocnikiem Tomasz Całuziński (przeniósł się do szkoły w Truskolasach), a następnie Tomasz Feręczkowski (Ferenczkowski). Opiekunem obu szkół był ks. Damazy Melechowski. Po 1829 dostrzegalny był kryzys w obu szkołach elementarnych połączonego (od 1826) miasta. Obowiązkowa początkowo składka szkolna stała się de facto składką dobrowolną, dlatego też od 1829 miasto przeznaczało na szkolnictwo elementarne kwotę 500 zł – dla każdej ze szkół Kolejne pogorszenie sytuacji finansowej wiązało się ze skutkami powstania 1830–31, w 1836 – 46 szkoły otrzymały tylko po 200 zł; po wprowadzeniu rosyjskiej waluty była to kwota 30 rubli na każdą szkołę. Wobec trudności gospodarczych mieszkańców i niemożności ściągnięcia zaległości składki szkolnej, Najwyższa Izba Obrachunkowa w 1854 umorzyła należności (na sumę 713 rubli 61 kopiejek). W 1836–46 nauczyciele szkół elementarnych w obu częściach miasta otrzymywali po 400 zł rocznie, po zmianie waluty 60 rubli. W projektach etatu pojawia się w Starej Częstochowie etat stróża szkolnego oraz etat nauczycielki, w szkole w → Nowej Częstochowie etat posługacza szkolnego oraz nauczycielki (pojawienie się nauczycielek zgodne było z zaleceniami wizytatorów, którzy krytykowali koedukację w szkołach elementarnych). Pod koniec XIX i na początku XX w. pojawiły się w Częstochowie szkoły prywatne (męskie i żeńskie), a ponadto szkoły rzemieślniczo-niedzielne. Te ostatnie nie zawsze reprezentowały odpowiedni poziom. Możliwość zdobycia wykształcenia na poziomie elementarnym zapewniały także (od 1867) → szkoły elementarne żydowskie oraz (od 1837) zakład dla dziewcząt ss. → mariawitek. W latach I wojny światowej działały, na poziomie elementarnym, szkoły miejskie chrześcijańskie, szkoły żydowskie, szkoły prywatne, fabryczne oraz → Towarzystwa Opieki Szkolnej (TOS) – łącznie 17 szkół. Ilość uczniów trudno dokładnie ustalić z tego względu, że prowadzono wówczas wiele oddziałów równoległych, niekiedy nabór odbywał się w środku roku szkolnego, powstawały również oddziały przedwstępne, zmieniała się ilość uczniów szkół fabrycznych ze względu na wahania koniunktury gospodarczej. Wg szacunków → Jana Prüffera, w roku szkolnym 1915/1916 nauką na szczeblu elementarnym objęto ponad 3600 uczniów. W 1915 szkoły miejskie podzielono na trzy grupy: pierwszą (tzw. nomowomiejską) kierował nauczyciel Leon Janicki, obejmowała 11 klas oraz trzy szkoły prywatne (Bolesławskiej, Emilii Jurkowskiej i szkołę fabryki Peltzerów), drugą (staromiejską ) kierował starszy nauczyciel → August Reszke, obejmowała dziesięć klas miejskich, trzy szkoły prywatne (szkoła fabryczna Marii Rajskiej, fabryczna Mottego i szkoła → Towarzystwa Opieki nad Bezdomnymi Dziećmi), szkołami żydowskimi (cztery szkoły męskie i pięć żeńskich) kierował starszy nauczyciel → Markus Leder. Szkołami trzeciej grupy – TOS – kierował starszy nauczyciel Władysław Jezierski. Według wykazu Magistratu Częstochowy szkoły działały pod następującymi adresami: III Aleja 71 (nauczyciel → Jan Wróblewski), → Krakowska 16 (August Reszke), szkoła żeńska przy ul. Wieluńskiej 14 (Aleksandra Butrymowiczówna), szkoła męska przy ul. Dojazd (Piłsudskiego) 33 (Hieronim Ciepielewski), pod tym samym adresem działała szkoła żeńska (Jadwiga Mąkoszewska), przy ul. Krakowskiej 25 szkoła mieszana (Edward Znajkus), szkoła męska przy ul. Jasnogórskiej (Leon Janicki), szkoła żeńska przy ul. Wieluńskiej 14 (Julia Butrymowiczówna), ul. Jasnogórska 64 (Franciszek Tadeusiak), ul. Krakowska 1 – szkoła żeńska (Maria Rajska), ul. Jasnogórska 34 – szkoła męska (Franciszek Wosik), ul. Dojazd (Piłsudskiego) 33 – szkoła żeńska (p. Troczyńska), ul. Szkolna (Dąbrowskiego) 16 szkoła męska (Franciszek Kulej), ul. Krakowska 25 szkoła żeńska (Zofia Janicka), ul. Krakowska 15 szkoła męska (nauczyciel Grzegorz Struczyński) II → Aleja 35 – szkoła żeńska (nauczycielka Helena Dutkiewiczówna), pod tym samym adresem szkoła 1-oddziałowa (Janina Głazkówna), ul. Nowa (Sobieskiego) – szkoła mieszana (Anna Gerhard) pod tym samym adresem (Irena Szönborn), plac Wieluński (→ Rynek Wieluński) 2 (Maria Zawadzka). Efektem reorganizacji szkolnictwa elementarnego tego okresu było unarodowienie oświaty, sporą rolę odegrali w tym dziele przedstawiciele miejscowego kuratorium szkolnego ks. → Marian Fulman, → Wacław Płodowski, → Czesław Bagieński, → Leon Wajnberg, a przede wszystkim nauczycielki i nauczyciele, których (poza wymienionymi wyżej) należy przypomnieć: Helena Brzankowska, Wiktoria Hiller, Barbara Kittel, Stypułkowska, Jadwiga Szymańska, Kazimiera Wichurzanka, Zajdlerówna (wszystkie ze szkół TOS), Stanisław Kaczorowski, Eugeniusz Proszowski, Natalia Szacherówna, Madzia Złotnik (uczyli w szkołach miejskich), Kazimierz Bolewski, Maria Chmielewska, Kazimiera Hönigman, → Jakub Edelist, → Stanisław Kożan, Teodor Müller, Jadwiga Rozen, Helena Sakowska (w szkołach prywatnych). W listopadzie 1918 na wniosek komisji szkolnej Rada Miejska postanowiła „umiastowić” szkoły elementarne TOS oraz szkołę utrzymywaną przez fabrykę Peltzerów. W wyniku reformy oświatowej szkoły elementarne (zwane także ludowymi) zostały przekształcone w szkoły powszechne.

Janusz Lipiec, Warunki gospodarcze szkół elementarnych Królestwa Polskiego (Studia nad okręgiem częstochowskim. Lata 1815–1863), Częstochowa 1989; Janusz Lipiec, Szkolnictwo okręgu częstochowskiego w latach 1815–1862, „Ziemia Częstochowska” 1976, t. XI, s. 72–116; Jan Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (1914–1916), Częstochowa 1916, s. 5–11; Bogdan Snoch, Miejskie szkolnictwo elementarne w regionie częstochowskim (w XIX i w początkach XX wieku), „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Pedagogika”, 2003, t. 12, s. 69–75; Stanisław Szymański, Szkolnictwo ludowe Częstochowy w okresie Królestwa Polskiego, „Ziemia Częstochowska” 1976, t. XI, s. 117–140; „Goniec Częstochowski” 1915, nr 14, s. 2, 1918, nr 226, s. 2.

Autor: → Andrzej Kuśnierczyk

Ostatni Grosz... czytaj

Błeszno... czytaj

Dźbów... czytaj

Ostatnio dodane


Miejski Uniwersytet Powszechny

instytucja kulturalno-oświatowa utworzona w 1929 z inicjatywy częstochowskiego → Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Organizatorem był Wydział Oświaty i... więcej::

Zakład Freblowski Stanisławy Ligęzówny

w 1912 Stanisława Ligęzówna (Ligenzówna) podjęła starania o powołanie w Częstochowie kantoru pośrednictwa dla nauczycielek. Od tegoż roku pod nazwą... więcej::

Kościółek i szpital – przytułek św. Jakuba

wybudowane (kaplica była murowana, a przytułek drewniany) jako zespół szpitalny w 1586 z fundacji Jakuba Zalejskiego, pisarza celnego... więcej::

Chajutin (Hajutin) Szymon Szmerka

Chajutin (Hajutin) Szymon Szmerka (ok. 1872–1929), działacz spółdzielczy i sportowy. Ur. w Moskwie, był synem Joela Wulfa i Dobry Elki z Wileńczyków. Chajutin do Częstochowy przybył... więcej::

Mamy
już:

800 haseł