Szkoła Rzemiosł dla Żydów

Szkoła Rzemiosł dla Żydów, utworzona w 1898 przez → Henryka Markusfelda dla uczczenia pamięci zmarłych rodziców, Adolfa i Ernestyny Markusfeldów. Początkowo Szkoła Rzemiosł była oddziałem → Talmud Tory i tak się oficjalnie nazywała. Zajmowała trzypiętrowy budynek przy ul. Garncarskiej 8/10, który wraz z placem Markusfeld podarował gminie żydowskiej. Miała trzy oddziały: mechaniczno-ślusarski, meblowo-stolarski, kołodziejski. Kierownikami oddziałów byli: Szrajber – mistrz ślusarni; Eliezer Bimko (później Okręt) – mistrz stolarni; → Stefan Jarzębiński (chrześcijanin) – mistrz kołodziejski. Rysunków nauczał Zalcman. W pierwszym okresie było mało chętnych do wstąpienia do Szkoły, gdyż przyjmowano tylko tych uczniów, których rodzice mogli zapłacić 150 rubli za 3 lata nauki. Później uczniowie z biedniejszych warstw żydowskiego społeczeństwa byli zwalniani z opłat, otrzymywali także stypendium z Żydowskiego Towarzystwa Kolonizacyjnego (ICA) – 10 rubli na kwartał, później zredukowane do sumy 7,50 rubla. W dzień uczniowie pracowali w warsztatach, a potem uczyli się na kursach wieczorowych. Szkoła stawiała sobie za zadanie połączenie rzemiosła z wykształceniem ogólnym. Napływ uczniów wzrastał z roku na rok. Wielu uczniów z → bejs hamidraszu wstępowało do Szkoły Rzemiosł. W 1904–05 do Szkoły Rzemiosł zaczęły wstępować dzieci bogatych Żydów, także uczniowie szkoły średniej (gimnazjaliści). Pierwszym dyrektorem był Menachem Josef Szrajber, potem jego miejsce zajął Jewicz. Nie został jednak zaakceptowany przez uczniów i opuścił szkołę. Zastąpił go Gewircman. Z jego inicjatywy zaczęto wydawać w Szkole Rzemiosł dyplomy cechowe. 29 III 1905 kierownikiem Szkoły został inż. → Nachman Assorodobraj z Warszawy, absolwent Warszawskiej Szkoły Realnej oraz Szkoły Mechaniczno-Technicznej Rotwanda i Wawelberga. Pod jego kierownictwem szkoła Rzemiosł dźwignęła się na poziom nowoczesnej szkoły technicznej. Wprowadzono naukę przedmiotów z corocznymi egzaminami i utworzono stypendia dla najzdolniejszych uczniów na podjęcie studiów w wyższej szkole technicznej. W 1908 uzyskała pozwolenie na wydawanie absolwentom dyplomów podmajstrów. Tym zaś, którzy po ukończeniu szkoły odbyli trzyletnią praktykę w warsztatach szkoły lub w fabrykach, szkoła wydawała dyplomy majstrów z przywilejami, jakie nadawały cechy (m.in. z prawem zamieszkiwania poza granicami osiedlenia). Instytucja zyskała sławę jako pierwszorzędna szkoła i uczniowie zaczęli napływać nie tylko z Częstochowy, ale także z okolicznych miast. Z pomocą ICA wprowadzono nowe urządzenia, a silniki naftowe zastąpiono elektrycznymi. W 1913 wydatki Szkoły Rzemiosł wyniosły 11 tysięcy rubli; dochody stanowiły: 1500 rb. od Gminy Żydowskiej, 600 rb. od braci Markusfeldów, 4900 rb. od ICA i 4000 rb. z opłat uczniowskich i zapłat za zamówione prace. W szkole byli zatrudnieni: Oks (język rosyjski, arytmetyka i nauki przyrodnicze), Abram Awner (język polski i niemiecki), → Perec Willenberg (rysunek ręczny), Wajsberg (język hebrajski i historia żydowska). Do komitetu szkolnego należeli: H. i Józef Markusfeldowie, inż. → Paweł Rattner, Stanisław Hertz, Henig, Frenkel, dr → Ludwik Batawia i dyrektor Assorodobraj. W pierwszych dniach I wojny światowej szkoła została zamknięta, a dyrektor wyjechał do Rosji. Gdy Częstochowę zajęli Niemcy, przestało napływać subsydium ICA, główne wsparcie budżetu. Na pomoc szkole przybył wtedy H. Markusfeld, który powierzył szkole naprawę wielu maszyn, uszkodzonych podczas pożaru w „Malarni” na krótko przed wojną. Szkoła Rzemiosł mogła teraz opłacić instruktorów do czasu, aż udało się zestawić budżet i wznowić działalność. W 1917 Józef Markusfeld z własnych środków zaczął na nowo ożywiać szkołę i oprócz szkoły męskiej urządził także szkołę dla dziewcząt; uczono tam szycia i zawodu modystki. W tamtym czasie uczyło się w szkole już 120 dziewcząt i do 250 chłopców. W 1922 został zaangażowany jako dyrektor inż. → Stanisław Przysuskier. Szkoła znajdowała się wówczas w bardzo złym stanie. Nie dźwignęła się jeszcze ze zniszczeń wojennych. Liczba uczniów była minimalna, warsztaty spustoszone. Inż. S. Przysuskier zaczął reorganizować pracę. Obok działów stolarskiego i ślusarskiego uruchomiono dział elektryczny. W 1922 wartość produkcji na sprzedaż wyniosła od 2 do 3 tys. zł, a po siedmiu latach szkoła zarabiała 55 tys. zł. W lecie 1928 odbył się częściowy, pierwszy od początku remont budynku. Kosztował 15–16 tys. zł. Oddział ślusarski otrzymał od ICA nowoczesne maszyny: wiertarkę, tokarnię, heblarkę i szlifierkę. W 1929 szkoła prowadziła: mechaniczną ślusarnię (z 83 uczniami i pięcioma majstrami), stolarnię (z 18 uczniami i jednym majstrem), warsztat elektrotechniczny (z trzema uczniami i jednym majstrem). Szkoła posiadała trzy klasy nauczania i jedną klasę przygotowawczą, personel nauczycielski składał się z siedmiu osób. Kiedy zaczęła się emigracja do Palestyny i od jej uczestników wymagano przygotowania zawodowego; otwarto wówczas przy Szkole Rzemiosł kilkumiesięczne kursy wieczorowe ślusarskie i stolarskie. Dziesiątki młodych i dorosłych w ciągu kilku miesięcy otrzymywało elementarne wykształcenie zawodowe. Po zmianie prawa przemysłowego 15 XII 1929 we współpracy z Klubem Rzemiosła otwarto przy Szkole trzyletnie kursy uzupełniające, na których uczniowie otrzymywali teoretyczne wiadomości ogólne i zawodowe konieczne do egzaminu cechowego. W 1922–37 szkołę ukończyło ponad 400 uczniów i wszyscy znaleźli zatrudnienie (we własnych warsztatach lub w różnych fabrykach), 80% pracowało w swoim zawodzie. Szkołę wieczorową ukończyło ponad 500 terminatorów. Także z tej grupy nikt nie był bezrobotny. Budynek stawał się za ciasny. W 1938 dokonano jego rozbudowy. W 1938 szkoła utrzymała prawa gimnazjum technicznego. Stowarzyszenia absolwentów Szkoły Rzemiosł istniały w Paryżu, Berlinie, Nowym Jorku, Palestynie, w 1929 planowano założenie stowarzyszenia w Warszawie. Na początku okupacji szkoła działała w ograniczonym zakresie, głównie jako warsztaty, jednak dawała uczniom ochronę przed pracami przymusowymi. W lecie 1942 do budynku nieczynnej szkoły zaczęła się przeprowadzka → Rady Starszych (Judenratu), nigdy jednak tutaj nie urzędował, wkrótce zaczęła się → likwidacja getta w Częstochowie.

Czenstochower Jidn, red. R. Mahler, Nowy Jork 1947, s. 68–70; – „Goniec Częstochowski” 1907, nr 213, s. 1, 2, 1908, nr 296, s. 2; „Częstochower Cajtung” 1926, nr 32, s. 4, 1928, nr 36, s. 3, 1929, nr 38, s. 3, 1932, nr 27, s. 5, 1937, nr 25, s. 4, 1938, nr 18, s. 5; – Archiwum Państwowe Łódź, Łódzka Dyrekcja Szkolna, sygn. 1689, s. 586; Rząd Gubernialny Piotrkowski, Wydział Budowlany, sygn. 6546, 17204.