Stalag 367 Tschenstohau

Stalag 367 Tschenstohau, obóz dla jeńców wojennych. Posiadał dwie filie: w Kielcach i Piotrkowie, podlegał dowództwu wojskowemu w Kielcach. Dowódcami obozów byli generał Adolf Herrgott i (od sierpnia 1944) generał Paul von Wittas. Stalag 327 składał się z budynku → koszar Zawady, tzw. Nordkasserne (Koszary Północne) przy ul. Dąbrowskiego oraz ogrodzonego terenu w obszarze 1 ha w rejonie → Złotej Góry, zwanego Warthelager (obóz Warta); składał się on z budynków niemieckiej administracji oraz obozu dla jeńców: drewnianych baraków, rewiru (izby chorych), kuchni i placu apelowego. W narożnikach obozu otoczonego drutem kolczastym stały wieże strażnicze. Baraki zostały wybudowane wiosną 1941, pierwsi jeńcy pod koniec września 1941. Warthelager był faktycznie obozem głodowym; z powodu ogromnej śmiertelności zwłoki wywożono wozami konnymi w kierunku → cmentarza żydowskiego przy ul. Złotej i tam grzebano w zbiorowych mogiłach. W Nordkaserne przetrzymywano jeńców polskich z 1939, ludność cywilną z Częstochowy i okolic zagarniętą przez Wehrmacht w początkach września 1939 (dokonywano na niej egzekucji), od 1941 jeńców radzieckich, a od 1943 internowanych żołnierzy włoskich. Zamordowanych i zmarłych chowano w dołach na północ od koszar, w stronę Kiedrzyna. Jeńców uznanych za szczególnie niebezpiecznych wywożono do niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Mauthausen. Pierwsze transporty żołnierzy włoskich przybyły do Nordkaserne jesienią 1943 z obozu w Chełmie Lubelskim; umieszczono ich w miejsce usuniętych jeńców radzieckich. Według danych niemieckiego Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych 1 VII 1944 w Stalagu 367 znajdowało się 7008 jeńców: 4869 sowieckich i 2139 włoskich. Jeńcy zmuszani byli do ciężkiej pracy, głównie przy budowie fortyfikacji; pracowali na terenie Częstochowy, w Olsztynie i Turowie, budowali bunkry, kopali rowy przeciwczołgowe. Zdarzały się ucieczki: w lipcu 1943 zbiegło czterech oficerów sowieckich z oddziału roboczego w Olsztynie; akcję tę przeprowadzono przy wydatnej pomocy Polaków. Po likwidacji obozu w sierpniu 1944 Włosi zostali wywiezieni do Norymbergi. Jeńców radzieckich przekazano do różnych stalagów na terenie Rzeszy, w obozie pozostało ich ok. 600, z których 230 pracowało w zakładach zbrojeniowych w Częstochowie. Szacuje się, że w mogiłach zbiorczych pochowano ok. 15 tys. jeńców (Jan Bogdan, jedyny ocalały członek komanda wywożącego trupy, szacuje ilość ofiar obozu na ok. 20 tys.); z mogił znajdujących się przy cmentarzu żydowskim w 1948–49 ekshumowano 9640 zwłok, pochowano je na cmentarzu Kule (→ cmentarz wojenny żołnierzy radzieckich). Jeńcy włoscy pracowali również w oddziałach robotniczych na terenie powiatu częstochowskiego; otrzymywali niejednokrotnie wielostronną pomoc od miejscowej ludności. Umierali z głodu, chorób i zimna. Chowano ich obok zbiorowych mogił żołnierzy radzieckich, za koszarami. Ciała 20 jeńców włoskich ekshumowane w 1957 przy ul. Borelowskiego zostały przekazane ambasadzie Włoch; zostali pochowani na cmentarzu wojskowym w Warszawie-Młocinach i na cmentarzu włoskim Warszawa-Bielany. Polskie organizacje niepodległościowe zbierały informacje o losie jeńców Stalagu, materiały otrzymywał komendant częstochowskiego obwodu Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej (ZWZ-AK) → Feliks Jędrychowski „Brzechwa”. Mieszkańcy Częstochowy udzielali pomocy jeńcom w różnej formie, choć groziła ta to kara śmierci lub wywózki do obozu koncentracyjnego.

W 1967 na Złotej Górze odsłonięto tablicę poświęconą zmarłym i zamordowanym jeńcom radzieckim (→ tablice pamiątkowe), tablica poświęcona jeńcom Stalagu 367 (Polakom, Rosjanom i Włochom) znajduje się od 2016 na budynku Politechniki Częstochowskiej (ul. Dąbrowskiego 69).

Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich. Informator encyklopedyczny, Warszawa 1979, s. 145–148, Jan Pietrzykowski, Stalag 367. Obóz jeńców radzieckich w Częstochowie, Katowice 1976; – relacja Jana Bogdana (w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego).