Śródmieście dzielnica

Śródmieście dzielnica, obszar dzielnicy ograniczony al. Jana Pawła II, linią kolejową Warszawa–Katowice, ul. 1 Maja, al. Wolności, ulicami Sobieskiego, Pułaskiego, Popiełuszki.

Główną osią dzielnicy stała się wytyczona w 1818 ul. Panny Maryi (obecnie al. Najświętszej Maryi Panny). W jej środkowej części (pomiędzy obecną II i III Aleją) utworzono Rynek św. Jakuba (od 1957 pl. dr. W. Biegańskiego), przy którym wzniesiono w 1836 Ratusz, a także odwach i areszt miejski. Dzielnica, która rozwinęła się po obu stronach II i III Alei, przejęła większość funkcji administracyjno-usługowych miasta. Przy samej Alei i w jej sąsiedztwie lokowano od w. XIX różne instytucje publiczne, społeczne, handlowe i bankowe. W II i III Alei dominuje zabudowa z II połowy XIX w. i XX w. W dzielnicy znajdują się zabytkowe budynki: dom Zapałkiewicza (II → Aleja 19) z 1871, w którym znajdowały się: do lat 20. XX w. teatr, kinoteatr, później banki; kamienica mieszczańska (II → Aleja 24) z ok. 1908, gmach banku (przy II → Alei 34) z początków XX w., → dom Biegańskiego (przy al. Wolności 16), dom Kohna (u zbiegu al. Wolności i II Alei), z 1865 r.

Pomniki: → Sienkiewicza dłuta → Stefana Policińskiego (przed IV Liceum Ogólnokształcącym, III → Aleja 56), → Piłsudskiego autorstwa Stanisława Słoniny (na → pl. Biegańskiego), → ławeczki: doktora Władysława Biegańskiego (w II Alei), Haliny Poświatowskiej i Marka Perepeczki (na początku III Alei). Rzeźby w przestrzeni miejskiej: dziewczynka z gołębiami projektu Ewy Maliszewskiej (fontanna w III Alei), rzeźba balansująca autorstwa Jerzego Kędziory (przy ul. Waszyngtona, przy Urzędzie Miasta). W dzielnicy znajdują się instytucje kultury: → Teatr im. A. Mickiewicza w monumentalnym budynku wzniesionym w 1926–32, → Miejska Galeria Sztuki, → Muzeum Częstochowskie, Ośrodek Promocji Kultury → „Gaude Mater”, → Biblioteka Publiczna. Na terenie Śródmieścia działają parafie: rzymskokatolicka pw. św. Jakuba (przy pl. Biegańskiego), z kościołem wybudowanym w 1870–72 (dla parafii prawosławnej pw. św.św. Cyryla i Metodego, w latach 20. i 30. XX w. służył parafii wojskowej, 1943–46 ponownie przekazany parafii prawosławnej, od 1947 należał do parafii rzymskokatolickiej pw. św. Jakuba), przebudowany w 1948 (zlikwidowano kopuły) i ewangelicko-augsburska z kościołem neogotyckim wzniesionym w 1912–13 (przy ul. Śląskiej i Kopernika) pw. Wniebowstąpienia Pańskiego. Kościół rektoracki pw. Najświętszego Imienia Maryi, wzniesiony w 1859–62 (wraz z klasztorem ss. mariawitek), po kasacji klasztoru w 1864 służył celom szkolnym.

Materiały w Ośrodku Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.