Sojczyński Stanisław Michał

Sojczyński Stanisław Michał (30 III 1910 Rzejowice – 19 II 1947), „Zbigniew”, „Wazbiw”, „Wojnar”, „Świrski” „Warszyc”, kapitan, żołnierz → Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej (ZWZ-AK), organizator i dowódca → Konspiracyjnego Wojska Polskiego (KWP).

Ur. 30 III 1910 w Rzejowicach. W 1932 ukończył Seminarium Nauczycielskie im. T. Kościuszki w Częstochowie. Odbył ćwiczenia w 27 pułku piechoty, uzyskując stopień podporucznika. W 1934–39 pracował jako nauczyciel w Borze Zajacińskim. W 1939 przeniesiony do Korpusu Oficerów Intendentów z przynależnością do Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych. Zmobilizowany w 1939 walczył w Armii „Łódź”, a następnie w zgrupowaniu „Kowel” pułkownika L. Koca w rejonie Hrubieszowa. W październiku 1939 wrócił do Rzejowic; zaprzysiężony przez nauczyciela A. Stacińskiego („Kruk”) przyjął pseudonim „Wojnar” (później używał także pseudonimu „Zbigniew” i „Warszyc”). Zorganizował Podobwód ZWZ Rzejowice, został jego komendantem; od października 1942 pełnił funkcję zastępcy, a od grudnia 1942 komendanta Obwodu AK Radomsko. W lipcu 1943 awansowany do stopnia porucznika i wyznaczony szefem Kedywu w Obwodzie Radomsko. W nocy z 7 na 8 VIII 1943 zorganizował udaną akcję na niemieckie więzienie w Radomsku, w wyniku której uwolniono ponad 50 więźniów. W czasie akcji „Burza” dowodził (do 24 X 1944) I batalionem 27 pułku piechoty AK wchodzącym w skład → częstochowskiego Inspektoratu AK. Wiosną 1945 nawiązał kontakty z byłymi podwładnymi z AK, 3 IV 1945 wydał rozkaz, w którym nakazał wznowienie działalności konspiracyjnej. 12 VIII 1945 Sojczyński wydał list otwarty do pułkownika J. Mazurkiewicza „Radosława”, uznając apel o wychodzenie z konspiracji za zdradę, postulował wystąpienie przeciwko komunistom. Rozkazem z 16 VIII 1945 określił zadania KWP w walce z przedstawicielami władz Urzędu Bezpieczeństwa (UB), → Milicji Obywatelskiej (MO) i → Polskiej Partii Robotniczej (PPR) oraz ochrony ludności cywilnej i żołnierzy podziemia niepodległościowego przed terrorem organów bezpieczeństwa. Na bazie I batalionu 27 pułku piechoty AK utworzył w Radomsku konspiracyjną organizację o kryptonimie „Manewr”, od 8 I 1946 znaną jako Samodzielna Grupa Konspiracyjnego Wojska Polskiego (kryptonim „Lasy”, „Bory”). Z jego rozkazu zastrzelony został w sierpniu 1945 Jakub Cukierman, szef sekcji śledczej Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) w Radomsku. Aresztowany 27 VI 1946 w Częstochowie na ulicy Wręczyckiej wraz najbliższymi współpracownikami (na skutek zdrady jednego z podkomendnych) i osadzony w łódzkim areszcie. 9–16 XII 1946 sądzony wraz z podkomendnymi w Łodzi, 17 XII skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 19 II 1947. Miejsce pochówku nieznane. 14 X 1992 Sąd Wojewódzki w Łodzi uchylił wyrok z 17 XII 1946. Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 5 XI 2009 został pośmiertnie mianowany na stopień generała brygady. W Częstochowie znajduje się ulica jego imienia oraz dwie tablice pamiątkowe: w archikatedrze przy ul. Krakowskiej (odsłonięta w 1995) oraz na budynku w alei Najświętszej Maryi Panny 33 (odsłonięta w 2004). Jest patronem → Jednostki Strzeleckiej 2028. Pomnik Sojczyńskiego znajduje się w Kamieńsku (powiat radomszczański). Na murze Szkoły Podstawowej im. A. Mickiewicza w Borze Zajacińskim (gmina Przystajń, powiat kłobucki), tablica pamiątkowa. A. Czerniakowska zrealizowała w 2007 film dokumentalny Czy warto było tak żyć? Stanisław Sojczyński (Warszyc). Sojczyński jest bohaterem powieści Z. Dudka Tak trzeba (Radomsko (2010).

Ksawery Jasiak, Generał Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc”, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, Warszawa 2006, nr 1 (211), s. 217–227; Ksawery Jasiak, Zawsze wierni Polsce. Działalność partyzancka Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Z dziejów II Konspiracji w środkowej Polsce w latach 1945–1955, Wieluń–Opole 2008; Lech Mastalski, Częstochowscy podchorążowie, Kraków–Częstochowa 2008, s. 347–48; Tomasz Toborek, Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, Łódź 2007.