Skrzynecki Marian

Skrzynecki Marian (1891–1939), pseudonim Marcin, Marek, Napoleon. Działacz niepodległościowy, dowódca 7 pułku ułanów lubelskich. Ur. 9 X 1891 w Piotrkowie (Piotrków Trybunalski), był synem Józefa (1849–1925), nadkonduktora Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, działacza niepodległościowego w Częstochowie, oraz Pauliny z Grottów (1860–1922), wnukiem Ludwika Skrzyneckiego, ziemianina, powstańca 1863–64. Jego braćmi byli Tadeusz i → Walerian.

W 1900 Skrzynecki wraz z rodzicami przeniósł się z Piotrkowa do Częstochowy, gdzie w 1902 rozpoczął naukę w rządowym Gimnazjum Męskim. W 1905 jako członek organizacji młodzieżowej → „Promieniści” brał udział w → strajku szkolnym, po którym został usunięty z gimnazjum. Od 1906 uczęszczał do gimnazjum polskiego w Częstochowie. W 1908 został członkiem Związku Młodzieży Postępowej (od 1910 → Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej); prowadził działalność oświatową w środowiskach robotniczych i włościańskich na terenie powiatu częstochowskiego. Od 1908 należał do → Polskiej Partii Socjalistycznej-Frakcji Rewolucyjnej (PPS-FR). W wyniku rewizji przeprowadzonej przez policję 26 IX tr. w mieszkaniu Skrzyneckich przy ul. Teatralnej (obecnie al. Kościuszki), został zatrzymany wraz z bratem Walerianem i krótko był przetrzymywany w areszcie częstochowskim. Nie zaniechał działalności w PPS; w 1909 wszedł do Okręgowego Komitetu Robotniczego (OKR) PPS-FR w Częstochowie, a jesienią tr. został przyjęty do szóstki bojowej Organizacji Bojowej PPS-FR utworzonej z młodzieży gimnazjalnej. W lipcu i sierpniu 1910 uczestniczył w Krakowie w kursie instruktorsko-bojowym (tzw. III szkole bojowej) PPS-FR i Związku Walki Czynnej (ZWC). Po ukończeniu kursu brał udział w reorganizacji częstochowskiej PPS-FR. W grudniu tr. podczas licznych aresztowań członków PPS-FR po zdradzie → Antoniego Sukiennika, Skrzynecki pomógł w opuszczeniu Częstochowy Stanisławowi A. Radkowi kierującemu miejscowym OKR PPS-FR, a w styczniu 1911 sam wyjechał z miasta. Przebywał w Krakowie, następnie we Lwowie, gdzie studiował na tamtejszej politechnice. Działał w ZWC, a później Związku Strzeleckim. W sierpniu 1914 wstąpił do Lotnego Oddziału Wywiadowczego przy oddziałach strzeleckich (później I Brygada Legionów Polskich). Wyróżnił się w akcji bojowej na tyłach wojsk rosyjskich pod Bodzentynem. Służył w 1 szwadronie ułanów (następnie jako rotmistrz w 1 pułku ułanów) Władysława Beliny-Prażmowskiego. W czasie tzw. kryzysu przysięgowego w 1917 był internowany w obozie w Szczypiornie, później w Łomży. Zwolniony w lipcu 1918, od listopada tr. w stopniu podporucznika był adiutantem majora → Janusza Głuchowskiego, dowódcy 7 pułku ułanów Wojska Polskiego. W 1919 skierowano go na przeszkolenie do Szkoły Jazdy, skąd wiosną 1920 powrócił do pułku walczącego z bolszewikami na froncie litewsko-białoruskim nad Dźwiną. Odznaczył się męstwem, dowodząc 2 szwadronem, który 12 VI 1920 odpierał wielogodzinne, zaciekłe ataki nieprzyjaciela na pozycję k. folwarku Dregucze. W lipcu i sierpniu tr. brał udział w walkach na Wołyniu, gdzie odniósł lekką ranę. Ponownie ranny 4 IX tr. pod Gulbieniszkami na Suwalszczyźnie, został odesłany do szpitala polowego. Po zakończeniu wojny opuścił 7 pułk ułanów i do końca 1922 był adiutantem Piłsudskiego w Belwederze. Pełnił następnie służbę w kancelarii wojskowej prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Od 1926 prowadził zajęcia w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Do 7 p ułanów powrócił w 1927 i objął funkcję kwatermistrza. W 1930–32 był dowódcą szwadronu w Korpusie Ochrony Pogranicza (KOP) w Dederkałach k. Krzemieńca. Od 1932 był zastępcą dowódcy 8 pułku strzelców konnych. Awans na podpułkownika otrzymał w 1935. W 1937 został zastępcą dowódcy 7 p ułanów, a od 27 VIII 1939 był dowódcą pułku. Prowadził pułk podczas walki z najazdem niemieckim 1939. Po bitwie pod Suchowolą (23–24 IX) podzielił podległy mu oddziałek żołnierzy i wraz z dwoma oficerami przedzierał się na Węgry. Podczas próby zatrzymania przez żołnierzy radzieckich i milicjantów ukraińskich 22 września we wsi Krukienice został ciężko ranny. Przewieziony do szpitala w Mościskach zm. 3 X 1939. Pochowano go na tamtejszym cmentarzu w zbiorowej mogile. Symboliczna inskrypcja znajduje się na grobie rodzinnym na cmentarzu Kule w Częstochowie, w kwaterze 2, rząd IV, grób nr 1. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl., Virtuti Militari IV kl., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie), Orderem Polonia Restituta V kl., Złotym Krzyżem Zasługi.

W małżeństwie (od 1925) z Magdaleną Adelą Endelman, Skrzynecki miał dwóch synów: Józefa (1928–97) i Piotra (1930–97), założyciela „Piwnicy pod Baranami” w Krakowie.

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 277–278; Księga dziejów 7 pułku ułanów lubelskich im. gen. K. Sosnkowskiego, Londyn 1969, s. 32, 66, 108, 440, 442, 622, 627 (biogram); Stanisław Martynowski, Polska bojowa, Łódź 1937, s. 113; – „Rocznik Muzeum w Częstochowie II”, Częstochowa 1966, s. 177; – Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Polskiej Partii Socjalistycznej 305/III/t. 11 p. VII k. 30, 305/III/t. 14 p. VIII, s. 44, 305/VI/t. 63 s. 37; Archiwum Główne Akt Dawnych, Prokurator Warszawskiej Izby Sądowej 7088 k. 60, 7089 k. 105; Archiwum Państwowe w Częstochowie, Gimnazjum G. Kośmińskiego 5; Archiwum Państwowe w Łodzi, Zarząd Żandarmerii Powiatu Częstochowskiego i Noworadomskiego, s. 9; Archiwum Państwowe miasta stołecznego Warszawy, Warszawski Gubernialny Zarząd Żandarmerii 3910 k. 111; Centralne Archiwum Wojskowe, Akta Krzyża Niepodległości, t. 37, Akta Virtuti Militari 53 – 4351, Akta Krzyża Walecznych 104/399; – informacje Jana Dominika Skrzyneckiego z Łodzi i Piotra Skrzyneckiego z Krakowa.