Sienkiewicz w Częstochowie

Sienkiewicz w Częstochowie, związki Henryka Sienkiewicza z Częstochową miały charakter nie tylko literacki, ale i biograficzny. W liście z 14 XII 1898 pisarz dziękował przeorowi Jasnej Góry → Euzebiuszowi Rejmanowi za ofiarowaną mu kulę szwedzką z czasów oblężenia Jasnej Góry. Była to forma podziękowania za wstawiennictwo autora Potopu u księcia Aleksandra Imeretyńskiego w sprawie wykwaterowania z klasztoru żołnierzy rosyjskich (wojsko opuściło Jasną Górę w 1898). Sienkiewicz stał na czele komitetu powołanego do wystroju architektonicznego wałów jasnogórskich; komitet ten powierzył wykonanie rzeźb → Drogi Krzyżowej znanemu artyście → Piusowi Welońskiemu. W 1900 paulini przyznali Sienkiewiczowi honorowy tytuł współbrata, wpisując go do „Księgi najdostojniejszych”. W muzeum w Oblęgorku (filii Muzeum Narodowego w Kielcach) znajduje się do dziś obraz Czarnej Madonny ofiarowany Sienkiewiczowi przez ojców paulinów. W Częstochowie mieszkała siostra Sienkiewicza – Zofia z Sienkiewiczów Sienkiewiczowa, którą pisarz wspomagał materialnie (zm. 12 VII 1903, pisarz z powodu choroby nie uczestniczył w pogrzebie), zapewne był też fundatorem tablicy na jej grobie na cmentarzu Kule (znajduje się w kwaterze 12, przy alejce). 8 XII 1903 Sienkiewicz przybył do Częstochowy w ramach tzw. Kasy Literackiej organizującej cykl prelekcji na rzecz ofiar powodzi. Przyjechał pociągiem (wraz z I. Balińskim, H. Radziszewskim i W. Lewickim), na dworcu witany był przez licznie zgromadzonych mieszkańców. W częstochowskim teatrze – najprawdopodobniej Zapałkiewicza (→ Teatr Miejscowy) zaprezentował nowelę Dwie łąki, za co publiczność nagrodziła go owacją na stojąco. Nazajutrz (9 XII 1903) zwiedził sanktuarium jasnogórskie, uwieczniając się w „Pamiętniku wpisów zwiedzających skarbiec”. W 1906 „Dziennik Częstochowski” wydrukował podpisaną przez Sienkiewicza odezwę zatytułowaną „Uczcijmy pamięć Konstytucji Trzeciego Maja” propagującą idee Macierzy Szkolnej. Na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie spoczywa bratanek autora Quo vadis Tadeusz Henryk Sienkiewicz (zm. w 1915); przebywał 13 lat w → Schronisku św. Antoniego. Sienkiewicz utrzymywał kontakty z częstochowskim malarzem → Mateuszem Mączyńskim. Ostatni raz odwiedził Częstochowę w 1914, wygłaszając odczyt na rzecz powodzian w sali Straży Ogniowej Ochotniczej. W 1915 „Goniec Częstochowski” wydrukował otrzymany od pisarza tekst odezwy zatytułowanej Do ludów ucywilizowanych. Pisarz przesłał w maju 1915 z Vevey na ręce doktora → Władysława Biegańskiego 10 tys. marek na rzecz kuchni → Doraźnej Pomocy. Trzy dni po śmierci Sienkiewicza, 18 XI 1916 odbyło się specjalne posiedzenie Rady Miejskiej w Częstochowie poświęcone jego zasługom dla kraju (przemawiali prezydent → Józef Marczewski oraz ks. → Marian Fulman). Radni postanowili, że imieniem Sienkiewicza zostanie nazwana aleja między → Parkiem 3 Maja i → Parkiem Stanisława Staszica oraz gimnazjum męskie → Towarzystwa Opieki Szkolnej subsydiowane przez miasto. 25 X 1924 trumna ze sprowadzonymi ze Szwajcarii do kraju prochami pisarza znalazła się na kilka godzin w Częstochowie (w drodze od granicy Rzeczypospolitej Polskiej do Warszawy). Karawan przewiózł ją w asyście kompanii honorowej Wojska Polskiego z dworca kolejowego na Jasną Górę. W kondukcie podążał syn pisarza Henryk Józef oraz liczne delegacje częstochowskich instytucji, organizacji społecznych i szkół. Po nabożeństwie trumnę odprowadzono na dworzec kolejowy. Sienkiewicz jest patronem częstochowskich IV LO oraz Szkoły Podstawowej nr 14, na skwerze przed IV LO (od 1973) stoi pomnik pisarza według projektu → Stefana Policińskiego. W 1969 w Sali Rycerskiej na Jasnej Górze umieszczona została tablica poświęcona pamięci Sienkiewicza, członka konfraterni paulinów, a w 1986 w budynku Wyższej Szkoły Pedagogicznej (Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza) przy ul. Armii Krajowej 13/15 wmurowano tablicę ku czci autora „Potopu”.

Janusz Pawlikowski, Kalendarium częstochowskie czyli wybór dat z historii miasta i jego mieszkańców od roku 1220, Częstochowa 2001, s. 239; – Zachariasz Jabłoński, Jasna Góra. Ośrodek kultu maryjnego, Lublin 1984, s. 220; Zbigniew Miszczak, Grób Zofii z Sienkiewiczów Sieńkiewiczowej odnaleziony, Tygodnik Katolicki „Niedziela” 2010; Zbigniew Miszczak, Tropem Sienkiewicza. Próba wyjaśnienia zagadki pobytów pisarza w Częstochowie, „Ziemia Częstochowska” t. XXXIV, 2007, s. 157–164; Edward Polanowski, O związkach Henryka Sienkiewicza z Częstochową, [w:] Sienkiewicz po latach 1846–1916–1986, Częstochowa 1990, s. 97–106; Roman Winiarek, Henryk Sienkiewicz pseudonim Litwos, „Gazeta Częstochowska” 1999, nr 23, s. 4; Maria Żmigrodzka, Częstochowski pogrzeb Sienkiewicza, „Niedziela” 1996, nr 46, s. 16, 18.