Rezerwat Archeologiczny (RA)

Rezerwat Archeologiczny (RA), utworzony po odkryciu na Rakowie, dzielnicy Częstochowy, birytualnej nekropolii kultury łużyckiej (→ cmentarzysko ludności kultury łużyckiej w Częstochowie) ze stosunkowo dobrze zachowanymi obiektami grobowymi. Inicjatorem budowy obiektu był → Włodzimierz Błaszczyk, kierujący wówczas Muzeum Regionalnym w Częstochowie (→ Muzeum Częstochowskie). 20 X 1960 władze miasta podjęły decyzję o wzniesieniu pawilonu, który zabezpieczałby 100 m² cmentarzyska. Powołano Społeczny Komitet Budowy Rezerwatu pod przewodnictwem Rajmunda Piersiaka. Podczas konferencji zwołanej 9 IX 1960 przedstawiono sposób zabezpieczenia podłoża cmentarzyska metodą petryfikacji, opracowaną przez prof. Romualda Cebertowicza z Politechniki Gdańskiej, omówiono również pozostałe metody konserwacji. 18 V 1961 odbyło się posiedzenie Komisji Archeologicznej Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach poświęcone m.in. badaniom archeologicznym i antropologicznym na cmentarzysku (udział wzięli wybitni polscy profesorowie: Rudolf Jamka, Konrad Jażdżewski, Ireneusz Michalski, Romuald Cebertowicz). Uroczyste otwarcie Rezerwatu Archeologicznego oraz mieszczącej się w nim wystawy stałej Kultura łużycka (według scenariusza prof. Marka Gedla i W. Błaszczyka oraz aranżacji plastycznej Fryderyka Haydera) odbyło się 9 VI 1965. Projekt pierwszego pawilonu RA wykonał artysta plastyk → Włodzimierz Ściegienny; zaprezentowano go wraz z modelami budynku w grudniu 1960 podczas V Konferencji Archeologicznej, zorganizowanej przez Polską Akademię Nauk, Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego, która odbyła się w Poznaniu; uzyskał pochlebną opinię czołowych polskich archeologów jako wzorowy przykład pawilonu wystawowego. W. Ściegienny był również autorem mozaiki, która znajdowała się na elewacjach pawilonu, oraz teki ekslibrisów w gipsorycie, związanych tematycznie z budynkiem Rezerwatu, z zabytkami, pochówkami szkieletowymi odkrytymi na cmentarzysku w Częstochowie-Rakowie, a także zdobieniami ceramiki kultury łużyckiej. W 2001 z powodu bardzo złego stanu technicznego rozpoczęto przebudowę pawilonu Rezerwatu (podjętą z inicjatywy Iwony Młodkowskiej-Przepiórowskiej, ówczesnego dyrektora → Muzeum Częstochowskiego, według projektu Lecha Nowotarskiego). Zakończenie prac budowlanych i modernizacyjnych nastąpiło w końcu 2002. W 2003–04 przeprowadzono konserwację zabytków i materiałów kostnych, znajdujących się na zachowanej części cmentarzyska, przez specjalistów z Działu Konserwacji Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, oraz zamontowano lakprofil, wykonany w Pracowni Kopii tegoż Muzeum. Pozostałe prace konserwatorskie wykonali Maciej Kosiński i Magdalena Wieczorek-Szmal z Działu Archeologii Muzeum Częstochowskiego. Ponowne udostępnienie pawilonu RA dla zwiedzających nastąpiło w marcu 2004. Po przebudowie pawilon wzbogacił się o salę edukacyjną, w której prowadzone są lekcje muzealne dla dzieci i młodzieży. W 2007 otwarto nową stałą wystawę Z mroku dziejów. Kultura łużycka wg scenariusza M. Kosińskiego i M. Wieczorek-Szmal oraz aranżacji plastycznej Franciszka Kłaka. RA stwarza możliwość popularyzacji archeologii wśród zwiedzających, zwraca ich uwagę na problem ochrony zabytków, a także stanowi bardzo ważny punkt na mapie atrakcji turystycznych naszego miasta.

Włodzimierz Błaszczyk, Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, „Rocznik Muzeum w Częstochowie”, t. 1, Częstochowa 1965; Maciej Kosiński, Magdalena Wieczorek-Szmal, 40 lat Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie (1965–2005), „Rocznik Muzeum Częstochowskiego” 2007, t. 8, s. 35–42.