Prüffer Jan

Udostępnij

Prüffer Jan (1890–1959), działacz niepodległościowy, nauczyciel, zoolog, entomolog, wykładowca akademicki. Ur. 17 III 1890 w Bołkunach k. Kobrynia na Polesiu (gdzie jego rodzice posiadali majątek ziemski), był synem, Feliksa i Żelisławy z Leżeńskich. Jego młodszym bratem był → Tadeusz. Rodzice Prüffera ok. 1895 przenieśli się do Częstochowy, gdzie jego ojciec, z wykształcenia farmaceuta, zakupił aptekę na Starym Rynku (Pl. I. Daszyńskiego).

Prüffer od 1901 uczęszczał do rządowego Gimnazjum Męskiego w Częstochowie, skąd w lutym 1905 został relegowany za udział w strajku szkolnym. W 1906 rozpoczął naukę w → I Polskim Gimnazjum. W tr. został członkiem Związku Młodzieży Polskiej → „Przyszłość” (PET). Od 1908 należał do oddziału częstochowskiego → Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK). W 1909 złożył maturę, od tr. studiował nauki przyrodnicze, głównie zoologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. W okresie studiów był członkiem Związku Młodzieży Polskiej ZET; W 1911–14 należał do Komitetu Okręgowego ZET-u. W 1913 wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich, był też członkiem Towarzystwa Gimnastycznego → „Sokół” oraz sekcji strzeleckiej Akademickiego Związku Sportowego. Z wybuchem wojny przerwał studia (uzyskał już absolutorium) i 3–4 VIII 1914 jako wysłannik Centralizacji ZET-u przebywał w Poznaniu. Powrócił następnie do Częstochowy, gdzie we wrześniu i październiku tr. pełnił funkcję skarbnika → Polskiej Organizacji Narodowej, która dokonywała w mieście i powiecie zaciągu i szkolenia ochotników do Legionów Polskich (LP). Wiosną 1915 wspomagał działalność miejscowej placówki Oddziału Wywiadowczego I Brygady LP. Od tr. był nauczycielem zoologii, entomologii i anatomii w Gimnazjum Męskim → Towarzystwa Opieki Szkolnej (od listopada 1916 Gimnazjum im. H. Sienkiewicza) i w → Gimnazjum Żeńskim Wacławy Chrzanowskiej; w roku szkolnym 1916/17 pełnił obowiązki dyrektora tej szkoły. W 1915–17 wykładał biologię i zoologię na współorganizowanych przez siebie kursach samokształceniowych oraz na kursach wakacyjnych dla nauczycieli szkół początkowych, kursach pedagogicznych i dla analfabetów. W 1916 na zebraniu organizacyjnym miejscowej → Polskiej Macierzy Szkolnej wszedł w skład zarządu. Z tego okresu pochodzi jego praca Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (1914–1916) (Częstochowa 1916). Od 1916 był wiceprezesem oddziału częstochowskiego PTK; z ramienia Towarzystwa wygłaszał odczyty połączone z wyświetleniem przeźroczy: w Częstochowie, Kamienicy Polskiej, Blachowni, Wrzosowej, Noworadomsku (Radomsko). W 1916 zorganizował kółko krajoznawcze w Gimnazjum H. Sienkiewicza oraz przy pomocy członków PTK → wystawę pamiątek polskich. W tym czasie wydał drukiem broszurę Z zadań krajoznawstwa polskiego (Częstochowa 1917). Od połowy 1916 należał do Centralnego Komitetu Narodowego (CKN), gdzie pełnił funkcję sekretarza Wydziału Częstochowskiego. W 1917 został członkiem zarządu Wydziału Częstochowskiego Rady Narodowej; był odpowiedzialny za kontakt z Tymczasową Radą Stanu, jako delegat Wydziału Powiatowego Rady Narodowej uczestniczył w zjeździe w Warszawie. W końcu listopada 1918 ochotniczo zgłosił się do batalionu akademickiego Wojska Polskiego i do lipca 1919 brał udział w walkach na froncie lwowskim; jako członek załogi pociągu pancernego „Smok” został niegroźnie ranny w oko. Prüffer od lat młodzieńczych zdradzał zamiłowania przyrodnicze. Szczególnie interesował się motylami. Na podstawie obserwacji dokonanych w 1910, opublikował pierwsze artykuły: Dwa rzadkie okazy motyli z okolic Częstochowy i Warszawy (Lycaena eros O. v. eroides Friv. I C.matura Hufn.) i Przyczynek do poznania fauny łuskoskrzydłych okolic Częstochowy (Macrolepidoptera) („Entomolog Polski” 1911, nr 3). W 1913–17 na zlecenie Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności (PU) w Krakowie, prowadził badania uwieńczone publikacją Przegląd motyli większych (macrolepidoptera) okolic Krakowa. („Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej” 1917, t. 52); opisał w niej 172 nowe gatunki motyli. W 1917 powrócił na studia w Krakowie. W 1918–20 był asystentem przy katedrze zoologii UJ; pracował też w działającej przy katedrze Krajowej Stacji do Badań Szkodników Zwierzęcych na Roślinach. Uczył zoologii w Studium Rolniczym i Żeńskich Kursach im. Baranieckiego w Krakowie. W 1920 uzyskał doktorat z biologii na UJ. W 1920–21 pracował jako kustosz w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie oraz jako asystent na Uniwersytecie Warszawskim (UW); prowadził również wykłady z entomologii na Wydziale Leśnym Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego). W 1921–39 był wykładowcą zoologii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie. W 1922–39 kierował katedrą zoologii, a w 1933–34 pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego USB. W 1931 był współorganizatorem Uniwersyteckiego Muzeum Przyrodniczego. W 1934–35 piastował stanowisko dyrektora Studium Rolniczego. Efektem jego badań były publikacje książkowe i artykuły, m.in. Szkodniki drzew owocowych (Warszawa 1923), Przyczynek do znajomości motyli północno-wschodniej Polski (Wilno 1927), Próba charakterystyki fauny okolic Częstochowy na podstawie rozmieszczenia motyli w paśmie Jury Krakowsko-Wieluńskiej („Ziemia Częstochowska” 1934, t. I, s. 281–316). W 1930 habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim. Prowadził badania naukowe w Stacjach Zoologicznych poza granicami kraju: w 1925 w Villefranche-sur-Mer (Francja), a w 1929 w Kristenbergu (Szwecja); w 1925–30 odbył także podróże naukowe do Paryża, Maroka, Florencji, Wiednia, Budapesztu. Pragi, Sztokholmu, Göteborga. W styczniu 1927 brał udział w obszernych badaniach okolic Jezior Trockich. W 1940–41 był stałym współpracownikiem Stacji Ochrony Roślin Wileńskiej Izby Rolniczej. W 1941 kierował Laboratorium Kwarantanny Roślin. W 1941–44 prowadził w Wilnie zajęcia na tajnych kompletach licealnych i uniwersyteckich. W 1944–45 pracował w Laboratorium Agrotechnicznym Ludowego Komisariatu Rolnictwa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W lutym 1945 wyjechał do Torunia, gdzie podjął pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (UMK); był organizatorem, następnie w 1945–47 dziekanem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Do 1959 kierował Zakładem (od 1952 Katedrą) Zoologii Systematycznej, był także współorganizatorem, a w 1950–52 pierwszym kierownikiem Stacji Biologii Stosowanej UMK w Koniczynce. W 1947–59 ogłosił drukiem szereg prac z dziedziny zoologii i entomologii, do ważniejszych należały Studia nad motylami Wileńszczyzny (Toruń 1947) – publikacja, za którą otrzymał nagrodę PAU, Motyle i ich życie w różnych środowiskach (Warszawa 1953). Prüffer był członkiem wielu polskich i zagranicznych towarzystw i komitetów naukowych: Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Komitetu Badań Fizjograficznych PAU, Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, Towarzystwa Antropologicznego w Paryżu, Polskiego Towarzystwa Zoologicznego (był zastępcą przewodniczącego Zarządu Głównego, zasiadał też w Komitetach PAN: Ochrony Roślin i Słownictwa Biologicznego. W Towarzystwie Naukowym w Toruniu był w 1948–49 i 1957–59 wiceprezesem oraz współorganizatorem i przewodniczącym (1949–57) Wydziału III, obejmującego nauki matematyczno-przyrodnicze; zapoczątkował działalność wydawniczą tego Wydziału, a także utworzył specjalną komisję do badań przyrodniczych Pomorza i Pojezierza Mazurskiego. Ogłosił ok. 150 prac naukowych. Zm. 30 XII 1959 w Toruniu i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego. Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Jego żoną była Maria ze Znamierowskich (1898–1990), absolwentka USB w Wilnie, która pracowała w Katedrze Etnografii i Etnologii UMK w Toruniu, zajmowała się zwłaszcza historią rybołówstwa, opublikowała kilka prac z tej dziedziny, m.in.: Przyczynek do wierzeń i magii rybaków (Lublin 1947) oraz Ochrona rybackich zabytków kultury ludowej (Kraków 1948). Była założycielką Muzeum Etnograficznego, a także inicjatorką powstania Skansenu w Toruniu.

W małżeństwie z nią miał córkę Krystynę (14 IV 1923 Częstochowa–), zamężną Klein, absolwentkę III Państwowego Gimnazjum i Liceum im. J. Słowackiego w Częstochowie oraz UMK w Toruniu.

Czy wiesz kto to jest?, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938; Uzupełnienia i sprostowania [b.r.w.], reprint, Warszawa 1983, t. I, s. 595–596; Polski Słownik Biograficzny, t. XXVII (L. Hayto), s. 623–625; Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1994. Materiały do biografii, Toruń 1995, s. 566–567 (dot. także K. Prüffer-Klein), s. 791–792 (dot. M. Znamierowskiej-Prüffer); – Stanisław Dzierzbicki, Pamiętnik lat wojny 1915–1918, Warszawa 1983, s. 429; Melityna Gromadska, Jan Prüffer (1890–1959), „Przegląd Zoologiczny” 1960, t. 4, z. 3, s. 159–169; Ewa Kaczmarzyk, Badacze północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Badania przyrodniczo-geologiczne od połowy XIX w. do końca XX wieku, Częstochowa 2004, s. 95–96; Księga pamiątkowa Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Warszawa 1975, s. 307–322; Kursy Samokształcenia I, s. 21, 33; Kursy Samokształcenia II, s. 21; O Janie Prüfferze, Toruń 1963, s. IV, XI; Jan Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (rok szkolny 1914/15–1915/16), Częstochowa 1916, s. 15, 17, 34, 39; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa: szkice i wspomnienia, Warszawa 1996, s. 257, 299; – „Goniec Częstochowski” 1916, nr 99, s. 3, nr 125, s. 3, nr 278, s. 2, nr 289, s. 3, nr 297, s. 3, 1917, nr 67, s. 3, nr 94, s. 3, nr 140, s. 3, nr 225, s. 3, 1918, nr 256, s. 3; „Nad Wartą”, 1967, nr 4, s. 6, 1988, nr 10, s. 9; Niepodległość 1958, t. VI, s. 121, „Przegląd Zoologiczny” 1960, nr 4, s. 159–169; – Rocznik Muzeum w Częstochowie II, pod red. W. Błaszczyka, Częstochowa 1966, s. 309; Rocznik częstochowski. Kalendarz na rok 1903 wydany na korzyść Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan w Częstochowie, Częstochowa 1903, s. XXXII; „Ziemia Częstochowska” 1965, t. V, s. 349–350; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Akta gimnazjum G. Kośmińskiego 3.

Autor: → Juliusz Sętowski

Zobacz inne hasła z kategorii: → Osoby

Ostatni Grosz... czytaj

Błeszno... czytaj

Dźbów... czytaj

Ostatnio dodane


Miejski Uniwersytet Powszechny

instytucja kulturalno-oświatowa utworzona w 1929 z inicjatywy częstochowskiego → Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Organizatorem był Wydział Oświaty i... więcej::

Zakład Freblowski Stanisławy Ligęzówny

w 1912 Stanisława Ligęzówna (Ligenzówna) podjęła starania o powołanie w Częstochowie kantoru pośrednictwa dla nauczycielek. Od tegoż roku pod nazwą... więcej::

Kościółek i szpital – przytułek św. Jakuba

wybudowane (kaplica była murowana, a przytułek drewniany) jako zespół szpitalny w 1586 z fundacji Jakuba Zalejskiego, pisarza celnego... więcej::

Chajutin (Hajutin) Szymon Szmerka

Chajutin (Hajutin) Szymon Szmerka (ok. 1872–1929), działacz spółdzielczy i sportowy. Ur. w Moskwie, był synem Joela Wulfa i Dobry Elki z Wileńczyków. Chajutin do Częstochowy przybył... więcej::

Mamy
już:

800 haseł