Polska Organizacja Skautowa (POS)

Polska Organizacja Skautowa (POS), organizacja obozu niepodległościowego, założona w lutym 1915 na terenach okupacji austriackiej i niemieckiej Królestwa Polskiego. Działała pod patronatem Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Członkowie POS wstępowali do Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1916 połączyła się ze → Związkiem Harcerstwa Polskiego (ZHP). Organem prasowym były „Wiadomości Skautowe”.

W Częstochowie, od wiosny 1915, funkcjonowały komendy okręgów POS: II (dziewczęta) i III (chłopcy). Skauci i skautki pełnili służbę informacyjną, organizowali wywiad dla I Brygady Legionów Polskich, wykonywali czynności pomocnicze w biurze werbunkowym do Legionów, organizowali zbiórki na rzecz walczących legionistów polskich, sprawowali opiekę nad chorymi żołnierzami. Utworzono pocztę skautową (kierował nią → Klemens Kanczewski); jej zadaniem było doręczanie listów i paczek na adres Poczty Polowej Legionów. Skautki i skauci częstochowscy wydawali pismo „Czuj – Duch”; redagowano je i odbijano na hektografie (w ilości 150 egzemplarzy) w nieczynnym biurze → fabryki Kanczewskich przy ul. Ogrodowej. W czerwcu 1915 zorganizowano sekcję wywiadowczą, w której prowadzono ćwiczenia wzorowane na wojskowych. Skauci i skautki POS, podzieleni na grupy tematyczne, zajmowali się też innymi działaniami: „kartografowie” opracowywali plany okolic miasta, „gazeciarze” (kierowani przez Jana Grabińskiego) kolportowali prasę, książki, pocztówki związane tematycznie z walką Legionów, „stolarze” wyrabiali laski skautowe i drobne meble, „krawcy” szyli krawaty, chorągiewki dla zastępów, była też grupa „odlewów gipsowych”. W maju 1916 otwarto bibliotekę liczącą 280 tomów. W Częstochowie w 1915–16 w okręgu III (męskim) funkcjonowały trzy oddziały męskie POS: I oddział skautów im. W. Łukasińskiego, utworzony w 1912, oparty na uczniach byłego rządowego → Gimnazjum Męskiego (dowodzony przez Hieronima Sikorskiego), II oddział skautów im. T. Kościuszki, utworzony w styczniu 1915 przy → I Polskim Gimnazjum Gustawa Kośmińskiego (komendantem oddziału był Jarosław Fiuczek), III oddział skautów im. Księcia J. Poniatowskiego, powołany w czerwcu 1916 przy → Gimnazjum Męskim Wincentego Szudejki (oddziałem dowodzili Zygmunt Boglewski, później Komaniewski). Funkcję komendanta okręgu pełnił od początków 1916 do jesieni tegoż roku → Tadeusz Prüffer. W 1916, poza Częstochową, męskie oddziały skautów istniały w Kłobucku (dziesięć osób), w Krzepicach, Nowej Wsi, Klepaczce, Wieluniu i Kamienicy Polskiej. W 1915–16 w częstochowskim okręgu II (żeńskim) funkcjonowała drużyna im. Księcia J. Poniatowskiego (utworzona jeszcze w 1913 wśród uczennic Gimnazjum Wacławy Golczewskiej-Chrzanowskiej) kierowana przez Wandę Chmurską i Alicję Sikorską, a także zastęp (utworzony latem 1916) z uczennic Siedmioklasowego Zakładu Naukowego Leonii Komar. Kierownictwo okręgu sprawowała W. Chmurska. W styczniu 1916 w dwóch okręgach częstochowskich POS (męskim i żeńskim) działało 190 osób (110 chłopców i 80 dziewcząt). W listopadzie 1916 (przed połączeniem POS z ZHP) liczba członków i członkiń w okręgach częstochowskich POS wynosiła 470. W 1915–16 miał miejsce odpływ pewnej liczby starszych skautów do szeregów Legionów Polskich. Od połowy 1916 skauci byli przyjmowani do → Polskiej Organizacji Wojskowej. Po połączeniu POS z ZHP utworzono w końcu 1916 okręg częstochowski VII b – żeński, a w końcu lutego 1917 okręg częstochowski VII a – męski ZHP.

Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Leksykon historii Polski, Warszawa 1995, s. 1086; Leksykon harcerstwa, pod red. O. Fietkiewicza, Warszawa 1988, s. 351; Wacław Błażejewski, Z dziejów harcerstwa polskiego 1910–1939, Warszawa 1985, s. 90, 91; Lech Kalikst Krupski, Pod znakiem Orła Białego i harcerskiej lilijki. Rzecz o wydarzeniach Częstochowy, Kłobucka i okolic w latach 1914–1947 na tle walk wyzwoleńczych, Wrocław 2008, s. 38, 39, 40, 41; Zygmunt Łęski, ZHP w Częstochowie i Kłobucku, Częstochowa 1993, s. 35, 61, 63; Ryszard Stefaniak, Skauting częstochowski w okresie I wojny światowej, [w:] Z dziejów ruchu harcerskiego w Częstochowie, Częstochowa 2005, s. 7–21.