Polska Macierz Szkolna (PMS)

Polska Macierz Szkolna (PMS), organizacja oświatowa założona w 1905 w Warszawie, znajdowała się pod wpływem Narodowej Demokracji. Koło PMS w Częstochowie, które powstało w czerwcu 1906, utworzyło dwie szkoły elementarne, prowadziło walkę z analfabetyzmem, gromadziło książki, by utworzyć własną bibliotekę. W końcu 1907 władze rosyjskie zabroniły działalności PMS. Czołowymi działaczami w tym okresie byli: → Władysław Małkowski, Stanisław Dłużniewski, → Marian Jurakowski, ks. → Józef Magott, → Leon Wasilewski, → Kazimiera Garbalska, Julia Szanser, → Władysław Gryżewski, → Konstanty Januszajtis. Reaktywowana w czerwcu 1916 jako koło częstochowskie Towarzystwa PMS; prowadziło kursy dla analfabetów i rzemieślników, otworzyło Seminarium Nauczycielskie Męskie (→ Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie im. T. Kościuszki), utworzyło bibliotekę i czytelnię dla robotników przy ul. Ogrodowej 61. W celu pozyskania funduszy organizowało koncerty i widowiska teatralne. Wyróżniającymi działaczami byli w tym okresie byli:→ Józef Rutkowski (przewodniczący koła częstochowskiego), ks. → Marian Nassalski, ks. → Marian Fulman (przewodniczący koła nr 2); → Leon Mońkowski, → Feliks Dobrucki, → Stanisław Biernacki, → Stanisław Kożan, → Jan Prüffer, → Antoni Januszewski, → Józef Dziuba. Na terenie Częstochowy działały dwa koła PMS, w okręgu częstochowskim, którym kierował ks. M. Nassalski, znajdowały się koła w Kłobucku, Kamienicy Polskiej, Poczesnej i we Wrzosowej.

Jan Prüffer, Szkolnictwo w Częstochowie w okresie wojny (rok szkolny 1914/15–1915/16), Częstochowa 1916, s. 43, 44; Waldemar Palus, Życie społeczno–polityczne w Częstochowie w latach rewolucji 1905–1907, Częstochowa 2003, s. 223–233; – „Goniec Częstochowski” 1916, nr 189, s. 3, nr 201, s. 3, 1917, nr 18, s. 2, nr 24, s. 3, nr 5, s. 5, nr 30, s. 2, nr 158, s. 2–3, nr 199, s. 4.