Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa, Policja Polska, policja granatowa

Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa, Policja Polska, policja granatowa, powołana została dekretem generalnego gubernatora Hansa Franka 17 XII 1939, na podległym mu obszarze. Przekształcono wówczas struktury przedwojennej polskiej → Policji Państwowej w zależną od władz niemieckich Policję Polską, zwaną granatową (od koloru mundurów). Miała ona charakter policji komunalnej pozbawionej wyższych szczebli dowodzenia. Najwyższym szczeblem organizacyjnym były komendy powiatowe i miejskie, im z kolei podlegały komisariaty i posterunki. Do zadań Policji Polskiej (PP) należały sprawy: porządkowe, bezpieczeństwa ogólnego, ruchu drogowego, czynności policyjno-administracyjne w stosunku do ludności miejscowej oraz ściganie przestępstw przemysłowo-handlowych. Bezpośredni nadzór sprawowały nad nią właściwe organy niemieckiej policji porządkowej (Ordnungspolizei). W rezultacie utraciła ona swą samodzielność, stając się organem policji ochronnej (Schutzpolizei). W 1941 odebrano komendantom powiatowym uprawnienia dowódcze, pozostawiając wyłącznie funkcje administracyjne. PP złożona była w przeważającej mierze z funkcjonariuszy Policji Państwowej, powołanych do służby już 30 X 1939. W 1943 70% funkcjonariuszy było narodowości polskiej, Ukraińcy i Białorusini stanowili 20%, a 10% – Volksdeutsche. PP brała udział w akcjach skierowanych przeciw ludności polskiej, żydowskiej i romskiej. Zarzut czynnej współpracy z Niemcami dotyczy ok. 10% funkcjonariuszy PP. W 1944 oddział bojowy → Polskiego Związku Wolności wykonał w Częstochowie wyrok śmierci na granatowym policjancie Janie Soberze, przeniesionym wcześniej z Piotrkowa Trybunalskiego (pierwsza próba wykonania wyroku przy I 7 była nieudana, rannego Soberę zgładzono w szpitalu). Również niewielka grupa policjantów granatowych współpracowała z polską konspiracją niepodległościową; niektórzy funkcjonariusze z premedytacją łamali zakazy wroga, np. policjant z Częstochowy Andrzej Fastyn za pomoc jeńcom radzieckim został aresztowany, a następnie zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym. W 1944 skierowano do Częstochowy policjantów z rozformowanego 202 batalionu pomocniczych oddziałów ochronnych (Schutzmannschaften) walczącego z partyzantką radziecką na Białorusi i z Ukraińcami na Wołyniu, którego funkcjonariuszy rekrutowano z szeregów PP. Policjantów z tego batalionu przydzielono następnie do umocnionych punktów żandarmerii na terenie dystryktu Radom. Policja granatowa została rozwiązana przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w lipcu 1944, jednak na terenach okupowanych przez Niemców działała nadal. Po zajęciu Częstochowy przez Armię Czerwoną, 17 I 1945 miejscowa Miejska Rada Narodowa (MRN) opublikowała zarządzenie o rozwiązaniu PP i powołaniu → Milicji Obywatelskiej. Niektórych byłych funkcjonariuszy aresztowano i osadzono w → więzieniu na Zawodziu. Częstochowska MRN zbierała informacje dotyczące zachowania się byłych policjantów względem ludności (do 1939 i w czasie okupacji niemieckiej), publikując w prasie ich nazwiska i adresy.

Jarosław Gdański, Na progu kolaboracji. Mieli walczyć za III Rzeszę, „Polityka. Pomocnik Historyczny” 2007, nr 3, s. 4, 5, 6; – Zbigniew Grządzielski, Był taki czas… Okupacyjne epizody Częstochowy i powiatu częstochowskiego w latach 1939–1945, Częstochowa 2000, s. 47; – Marian Kotarski, Początki władzy ludowej w powiecie częstochowskim (1945–1948), Częstochowa 1985, s. 19; – Jan Pietrzykowski, Wspomnienia więźnia okresu stalinowskiego, „Almanach Częstochowy” 1992, s. 51; Jan Pietrzykowski, Życie okupacyjne w Częstochowie (1939–1945), Częstochowa [b.r.w.], s. 25; – Słownik historii Polski 1939–1948, red. A. Chwalba, T. Gąsowski, Kraków 1996, s. 103, 104, 105; – „Życie Częstochowy” 1948, nr 186, s. 3, nr 191, s. 3.