Pisarzewski Gracjan Eustachy Teofil

Pisarzewski Gracjan Eustachy Teofil (1862–1907), lekarz ginekolog, działacz społeczny. Ur. 11 X 1862 we Włodawie na Podlasiu, był synem Stanisława, magistra farmacji, i Anieli ze Świerczyńskich.

Pisarzewski po ukończeniu z wyróżnieniem gimnazjum w Siedlcach, w 1881 podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Dyplom lekarza (z wyróżnieniem) uzyskał 9 XII 1886 i z początkiem 1887 rozpoczął praktykę lekarską jako asystent w Szpitalu Wolskim w Warszawie. Począwszy od 17 X 1887 był lekarzem miejskim w Rawie (Rawa Mazowiecka), w 1888 takie samo stanowisko objął w Tomaszowie (Tomaszów Mazowiecki). Na początku 1891 osiadł w Częstochowie, gdzie 27 III tr. otrzymał po dr. Wacławie Grzędzielewskim posadę lekarza miejskiego. Pracował również w ambulatorium jednej z fabryk częstochowskich. Swoje doświadczenia i uwagi związane z pracą lekarza fabrycznego zawarł w artykule W kwestyi pomocy lekarskiej w fabrykach („Medycyna” 1893, t. XXI, nr 16). W 1893 wspólnie z dr. Józefem Brzezińskim dokonał analizy zanieczyszczeń wody studziennej na terenie miasta. Rezultat tych prac został ogłoszony w artykule Wyniki badań wód studziennych w Częstochowie („Tydzień” Piotrków 1893, nr 40). Pisarzewski jako człowiek „obdarzony ruchliwą inteligencją, zapałem w ogóle do pracy, a dużym zamiłowaniem do nauki lekarskiej”, w 1895 był inicjatorem, a następnie (przy poparciu dr. → Władysława Biegańskiego) organizatorem koła lekarskiego o charakterze samokształceniowym; skupiało ono początkowo 18 lekarzy z Częstochowy, Zagłębia Dąbrowskiego, Noworadomska (Radomsko) i Piotrkowa. Dzięki jego staraniom w 1901 koło to zostało zalegalizowane przez władze i od 14 IX tr. działało jako → Towarzystwo Lekarskie Częstochowskie (TLCz). W 1901–03 pełnił w TLCz funkcję wiceprezesa, a następnie do 1907 członka zarządu. Jako lekarz miejski w 1896–1901 był autorem reformy → Szpitala Najświętszej Maryi Panny. Od początku 1898 starał się o utworzenie w Częstochowie → Przytułku Położniczego, który ostatecznie dzięki dotacji władz miejskich został otwarty w lipcu 1899 (przy ul. Teatralnej, później Jasnogórskiej 28) jako jeden z pierwszych w Królestwie Polskim. Obok Pisarzewskiego, kierującego przytułkiem, pracowały tam trzy osoby: lekarka → Zofia Garlicka, → Józef Pietrasiewicz i → Stanisław Nowak. Nie mniej ważna była działalność edukacyjna Pisarzewskiego, prowadzona w szkole akuszerek (znajdującej się w budynku przytułku); na półrocznych kursach szkolił on w praktycznym położnictwie uczennice, które po zdaniu egzaminu w Instytucie Położnictwa UW otrzymywały dyplom tzw. babki wiejskiej, upoważniający je do odbierania porodów po wsiach i osadach. Pisarzewski ustawicznie poszerzał swą wiedzę teoretyczną i praktyczną w zakresie ginekologii i położnictwa; od 1903 dokształcał się w klinikach berlińskich na tzw. kursach wakacyjnych dla lekarzy. Zajmował się działalnością społeczną i polityczną na terenie Częstochowy; był członkiem zarządów: → Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, Straży Ogniowej Ochotniczej i Towarzystwa Wzajemnego Kredytu. W 1906 był współorganizatorem komitetu, który doprowadził do utworzenia I polskiego gimnazjum w Częstochowie. W tr. został wybrany do Rady Pedagogicznej tegoż gimnazjum. W 1901–07 Pisarzewski wielokrotnie występował na posiedzeniach TLC, gdzie prezentował najciekawsze i najtrudniejsze przypadki chorobowe, częstokroć zabierał głos jako prelegent, m.in. 15 IX 1906 wygłosił referat Pubiotomia („Gazeta Lekarska” 1907). Zabieg pubiotomii, wykonany przez niego podczas porodu powikłanego ze względu na zwężenie miednicy, był pierwszym przeprowadzonym w Królestwie Polskim. Na jednym z posiedzeń sekcji akuszerskiej Tow. Lekarskiego Warszawskiego wygłosił referat Dwa nowe przypadki pubiotomii („Gazeta Lekarska” 1907) oraz przedstawił dwie kobiety, u których wykonał ten zabieg. O pubiotomii Pisarzewski mówił też na posiedzeniu sekcji ginekologiczno-przyrodniczej podczas X Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie. W prasie medycznej ogłosił kilkanaście prac kazuistycznych, głównie o cięciu cesarskim, pubiotomii i gorączce połogowej. Pisarzewski zamieścił także wspomnienie pośmiertne o dr. → Heliodorze Mulewiczu („Gazeta Lekarska” 1893, nr 29) oraz artykuł Władysław Biegański jako kolega i człowiek („Gazeta Lekarska” 1905, s. 198), w którym opisał pracę szpitalną, laboratoryjną tego lekarza oraz prowadzone przez niego prywatne wykłady dla kolegów-lekarzy. W rękopisie pozostała praca Pisarzewkiego ujęta w formę dialogu dwóch „kumoszek”, przedstawiająca zasady higieny podczas ciąży i porodu; miała ona popularyzować wiedzę w tym zakresie. Pisarzewski należał do niewielu prowincjonalnych ginekologów, którzy włączali się w nurt naukowy. Zm. 11 X 1907 w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu Kule, w kwaterze 16, rząd I, grób nr 8. Odznaczony Orderem św. Stanisława (1895). W 1907 członkowie TLCz założyli i nazwali jego imieniem instytucję „Kropla Mleka”, której celem była pomoc dzieciom z rodzin najbiedniejszych.

Pisarzewski był żonaty z Sabiną z domu Bewensee I voto Herman (1868–1940), działaczką społeczną i patriotyczną. W małżeństwie tym miał syna, Czesława Wiktora (1900–).

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 236–237; Piotr Szarejko, Słownik lekarzy polskich XIX w., t. III, Warszawa 1995, s. 326, 327; – Stanisław Konopka, Polska bibliografia lekarska XIX w. (1801–1900), t. VII, Warszawa 1979, s. 519; Edmund Waszyński, Marian Obara, Sylwetki zasłużonych ginekologów polskich, Poznań 1991, s. 138–139 (fotografia); Mieczysław Wyględowski, Andrzej Zakrzewski, Ochrona zdrowia w Częstochowie w XIX–XX wieku. Szkice z historii medycyny, Częstochowa 1995, s. 96 (fotografia); – Stanisław Nowak, Z moich wspomnień, cz. II, Częstochowa 1902–1914, Częstochowa 1933, s. 12, 13, 24, 25, 33, 100–104, 110, 131, 177, 178; – „Dziennik Częstochowski” 1907, nr 26, s. 2, nr 237, s. 2; „Gazeta Lekarska” 1907, nr 41, s. 990–992; „Ginekologia” 1909, nr 5–6, s. 357–359 (fotografia); „Goniec Częstochowski” 1907, nr 26, s. 2, nr 249, s. 2, nr 278, s. 2, nr 279, s. 2 (wspomnienie), nr 280, s. 2, nr 281, s. 2; Pamjatnaja kniżka petrokovskoj guberni 1899, s. 70, 102, s. 71; „Wiadomości Częstochowskie” 1906, nr 44, s. 2; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Akta miasta Częstochowy 27/7, t. II, k. 1403, 1404; – informacje krewnej, Marii Biber z Częstochowy.