Pawilony przy ratuszu

Pawilony przy ratuszu, późnoklasycystyczne, symetrycznie ustawione budynki, które zostały wybudowane wraz z → ratuszem w 1826–34 wg projektu → Franciszka Reinsteina przy rynku św. Jakuba (→ placu Biegańskiego); łącznie z ratuszem stanowiły integralną cześć założenia architektonicznego. Wzniesione na planie niepełnej podkowy z wewnętrznymi dziedzińcami, otwartymi na zewnątrz od strony południowej. Pełniły funkcję pomocniczą. W zachodnim pawilonie mieścił się odwach, areszt obywatelski i areszt ścisły oraz pokój dla oficera. Ponadto znajdowało się tam również miejsce na stajnię i wozownię. W pawilonie wschodnim obok pokoju dla pracownika miejskiego znajdowały się pomieszczenie na urządzenia przeciwpożarowe oraz waga miejska. Funkcja pawilonów zmieniała się: w prawym mieściło się później więzienie detencyjne (śledcze) z mieszkaniem dla naczelnika aresztu, w lewym – odwach wojskowy; przetrzymywano w nim oficerów i szeregowców armii rosyjskiej, którzy dopuścili się wykroczeń. Odwach użytkowały wszystkie jednostki garnizonu stacjonujące w mieście. W 1845 pawilon ten został poważnie zniszczony przez pożar, lecz wkrótce go wyremontowano. Przypuszczalnie na przełomie XIX i XX w. pawilony zostały przebudowane (zamknięte w czworoboki) i gruntownie odrestaurowane. Od ok. 1911, po przeniesieniu rosyjskiego aresztu wojskowego z pawilonu wschodniego do → koszar Zawady, obydwa pawilony wykorzystywane były na → areszty policyjne. Do 1918 przetrzymywano tu więźniów kryminalnych, a także działaczy niepodległościowych i politycznych; osadzano razem kobiety i mężczyzn (w czerwcu 1915 znajdowały się tam 93 osoby – 81 mężczyzn i 12 kobiet). Funkcje aresztów pawilony przestały pełnić w II połowie 1930 po utworzeniu → więzienia na Zawodziu (→ Areszt Śledczy w Częstochowie). Wschodni pawilon został rozebrany ok. 1945, zachodni (nazywany do czasów obecnych odwachem) od 1965 przeznaczony był na cele muzealne, swoją siedzibę miały tam działy → Muzeum Częstochowskiego. Od 2013 znajduje się tam Wydział Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miasta Częstochowy.

Aleksander Jaśkiewicz, Ratusz częstochowski. Siedziba Muzeum Okręgowego, Częstochowa 1992; Leszek Madej, Rosyjski garnizon wojskowy w Częstochowie, Kraków 2009, s. 171, 172, 173; – „Express Częstochowski” 1929, nr 10, s. 2, nr 67, s. 2, nr 71, s. 2; „Goniec Częstochowski” 1915, nr 158, s. 4, 1916, nr 158, s. 4; „Słowo Częstochowskie” 1931, nr 58, s. 3.