Pawilony „Cepelii”

Pawilony „Cepelii”, charakterystyczny zespół trzech połączonych budynków przy III Alei 64, zaprojektowany przez częstochowskiego architekta i malarza → Włodzimierza Ściegiennego w miejscu dawnych terenów wystawowych. Pod koniec lat 60. XX w. Towarzystwo Upiększania Miasta postanowiło wybudować reprezentacyjny pawilon wystawowy, odwołując się do społecznej ofiarności częstochowian. Projekt został ukończony dzięki inwestycyjnej pomocy Centralnego Związku Spółdzielni Rzemiosła Ludowego i Artystycznego, który stał się właścicielem obiektu. Plan oparty został na kubicznych formach: parter powstał na rzucie prostokąta, do którego od północno-zachodniego narożnika przylega prostokąt a od południowo-zachodniego narożnika kwadrat. Piętro stanowią trzy samodzielne bryły połączone tarasami. Dominują prostokątne tafle szkła oprawione w metal. W przeszklonym wnętrzu (o powierzchni niemal 3 tys. m²) mieszczą się cztery sale ekspozycyjne i trzy handlowe. Wyposażenie wnętrz było dziełem warszawskiej spółdzielni „Ład”. Oficjalne otwarcie obiektu miało miejsce 16 X 1974, nosił początkowo nazwę Centrum Handlowo-Wystawiennicze, jednak częstochowianie konsekwentnie nazywali go Cepelią (od skrótu CPLiA czyli pierwotnej nazwy z 1949–1954: Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego). Placówka handlowa „Cepelii” oferowała (na dwóch kondygnacjach) szeroki asortyment wyrobów rzemiosła inspirowanego twórczością ludową – od ceramiki i mebli, po obrusy, kilimy, dywany, meble, stroje ludowe i zabawki. Funkcjonowała także kawiarnia „Cepelianka”. Miasto korzystało z powierzchni wystawienniczych, urządzano tu m.in. targi sztuki rzemieślniczej, targi plastyki współczesnej, wystawy fotografii i letnie festyny. Od 1979 organizowano → Jarmark Jurajski. Siedzibę znalazło tu → Biuro Wystaw Artystycznych, przekształcone z czasem w → Miejską Galerię Sztuki (MGS). Po likwidacji placówki „Cepelii” (w 2017) całym obiektem zarządza dyrekcja MGS. W obiekcie funkcjonują: → Ośrodek Kultury Filmowej „Iluzja” (od 1990), kawiarnia i dyskoteka. Symbolem pawilonów pozostaje nadal szklana kolorowa mozaika autorstwa W. Ściegiennego. „Wertykalne pionowe pasy w żywych kolorach przyciągają i każą się zatrzymać” – tak napisał o mozaice Filip Springer. Autor uznał częstochowski pawilon za doskonały przykład dojrzałego powojennego modernizmu.

Janusz Pawlikowski, Kalendarium Częstochowskie czyli wybór dat z historii miasta i jego mieszkańców od roku 1220, Częstochowa 2001, s. 206, 237; Spacerownik po Częstochowie, pod red. J. Skiby, Biblioteka „Gazety Wyborczej”, (b.r.im.w.), s. 34; – Karolina Kaczmarska, Budynek Cepelii jako przykład architektury modernistycznej, „Rocznik Muzeum Częstochowskiego”, 2019, t. 18, s. 50–70; Filip Springer, Księga zachwytów, Warszawa 2016, s. 344–347; Dorota Steinhagen, Po 40 latach Cepelia żegna się z Częstochową, „Gazeta Wyborcza Częstochowa” 2017 (2 VIII), s. 8.