Nowiński Józef

Nowiński Józef (1873–1936), dyrektor banku, działacz społeczny i patriotyczny.

Nowiński ukończył w Warszawie szkołę realną Jana Pankiewicza (przy ul. Złotej), następnie Szkołę Handlową Leopolda Kronenberga. Od 1895 pracował w oddziale łódzkim Banku Handlowego w Warszawie. W 1897 został przeniesiony do Częstochowy, gdzie w tr. został utworzony oddział → Banku Handlowego. od 1904 zajmował stanowisko prokurenta, a w 1908 został awansowany na wicedyrektora banku. W listopadzie 1910, po przeniesieniu dyrektora oddziału częstochowskiego → Gustawa Wolskiego do Kijowa, Nowiński przejął jego obowiązki. Jeszcze przed 1914 nabył dla banku plac i rozpoczął rozbudowę gmachu. Nowiński był od 1906 członkiem Związku Demokratycznego (później Polska Partia Postępowa). Wspierał szereg działań patriotycznych w mieście, m.in. zaangażował się w walkę o polskość szkoły; od czasu strajku szkolnego w marcu 1905 wraz z częścią inteligencji częstochowskiej był współorganizatorem tajnych kompletów oświatowych dla młodzieży, która bojkotowała gimnazjum rosyjskie. Niektóre konspiracyjne komplety odbywały się w jego mieszkaniu przy ul. Teatralnej 13 (Kościuszki). Od czerwca 1906 brał udział w pracach komitetu, którego zasługą było utworzenie w mieście Polskiego Gimnazjum. Do 1914 wielokrotnie współorganizował imprezy (m.in. bale), z których dochód przeznaczony był na rzecz niezamożnych uczniów tegoż gimnazjum. Nowiński był współzałożycielem, a także członkiem zarządu i komisji rewizyjnych wielu stowarzyszeń o różnorodnym charakterze: finansowych, przemysłowych, dobroczynnych i innych. I tak w 1907 brał udział w utworzeniu w Częstochowie Klubu Polskiego, a w roku następnym miejscowych oddziałów Towarzystwa Przemysłu i Handlu oraz → Stowarzyszenia Kupców Polskich. W 1903–14 był członkiem komisji rewizyjnej → Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów, a także rady opiekuńczej → Szkoły Rzemiosł przy → Talmud-Tora w Częstochowie. W 1913–23 należał do zarządu Straży Ogniowej Ochotniczej w Częstochowie. Od września 1914 Nowiński, pomimo iż nie należał do Rady Miejskiej (RM), brał udział w jej pracach; był członkiem komisji, które rozpatrywały projekty: w 1914 przymusowego opodatkowania bogatej i zamożnej ludności miasta na rzecz komitetu → „Doraźnej Pomocy” i w 1915 opracowującej zasady, na jakich mały i duży przemysł miał wziąć udział w pomocy dla osób potrzebujących w Częstochowie. Jako członek komisji finansowej reprezentował RM w rozmowach z władzami niemieckimi w sprawach finansowych i aprowizacyjnych miasta. W 1914–18 wraz z prowadzonym przez siebie bankiem wielokrotnie znacznymi sumami wspomagał „Doraźną Pomoc”, prowadzącą w mieście kuchnie dla najbiedniejszych. Pomagał również → Schronisku im. św. Antoniego (przy ul. Wieluńskiej) oraz → Towarzystwu Opieki Szkolnej (TOS). W 1915 był współorganizatorem gimnazjum TOS (później I Państwowe Gimnazjum im. H. Sienkiewicza), a od 1916 wchodził w skład Rady Opiekuńczej tegoż gimnazjum. Kierował radą opiekuńczą Szkoły Przemysłowo-Handlowej Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego, a także Liceum Handlowego, w którego utworzeniu brał udział. Z jego inicjatywy w oddziale częstochowskiego Banku Handlowego od listopada 1918 gromadzone były fundusze na Skarb Narodowy, a od stycznia następnego roku na obronę Lwowa. Kilkakrotnie zasilał wpłatami Fundusz Ofiar na Żołnierza Polskiego. Należał również do komitetu budowy pomnika poświęconego częstochowianom poległym w latach 1914–18, odsłoniętego w końcu 1919 na cmentarzu Kule (→ pomnik Częstochowa Synom Swoim). W 1923–25 Nowiński kierował oddziałem częstochowskim Ligi Obrony Powietrznej Państwa. Od 1927 był członkiem → Częstochowskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego oraz komitetu organizującego „Tygodnie Przeciwgruźlicze”. Od końca lat 20. ze względów zdrowotnych znacznie ograniczył swoją działalność na polu społecznym. Działał jednak nadal jako członek komisji rewizyjnych kilku stowarzyszeń. W 1932 został członkiem → Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii, a w 1935 pracował w sekcji finansowej Obywatelskiego Komitetu Budowy Pomnika Marszałka J. Piłsudskiego. Zm. 13 III 1936 w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu Kule, w kwaterze 38, rząd III, grób nr 1.

Nowiński był żonaty, miał dwie córki i dwóch synów (jednym z nich był Aleksander).

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 211; Aleksander Gąsiorski, Bank Handlowy w Warszawie S.A. Oddział w Częstochowie 1897–1997. Historia oddziału banku na tle instytucji finansowych regionu, Częstochowa 1997, s. 108–109, 207–208, 218, 303–304 (biogram); Franciszek Sobalski, Związki zawodowe, stowarzyszenia i organizacje społeczne w Częstochowie i dawnym powiecie częstochowskim w 1921 roku (materiały źródłowe), „Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie”. Historia, 1989, z. 22, s. 137; – Stanisław Nowak, Z moich wspomnień, cz. II, Częstochowa 1902–1914, Częstochowa 1933, s. 95; – „Dziennik Częstochowski” 1907, nr 6, s. 2, nr 98, s. 2, nr 133, s. 2; „Głos Wolności” 1923, nr 36, s. 3; „Gazeta Częstochowska” 1909, nr 136, s. 4; „Goniec Częstochowski” 1908, nr 72, s. 2, 1910, nr 58, s. 2, 1912, nr 50, s. 2, 1913, nr 11, s. 2, 1914, nr 238, s. 2, nr 265, s. 3, nr 275, s. 2, nr 287, s. 3, nr 353, s. 2, 1915, nr 5, s. 2, nr 10, s. 2, nr 170, s. 3, nr 185, s. 3 (dotyczy syna, Aleksandra), 1916, nr 1, s. 3, nr 6, s. 2, nr 284, s. 3, 1917, nr 140, s. 3, 1918, nr 220, s. 4, nr 239, s. 3, 1919, nr 22, s. 3, nr 249, s. 3, 1920, nr 107, s. 3, 1925, nr 294, s. 5, 1927, nr 92, s. 2, 1931, nr 49, s. 11, 20, 33, 1932, nr 261, s. 5, 1935, nr 133, s. 5, nr 290, s. 5, 1936, nr 62, s. 1, 6; Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 291, 296, 301; „Ziemia Częstochowska” 1990, t. XVII, cz. 2 (F. Sobalski), s. 180; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Starostwo Powiatowe Częstochowskie 55, k. 106, Magistrat Częstochowy 5718, s. 38.