Michalski Kazimierz Maciej

Michalski Kazimierz Maciej (1886–1936), pseudonim Złoch. Inżynier włókiennik, działacz niepodległościowy, oficer Legionów Polskich. Ur. 24 II 1886 w Piotrkowie (Piotrków Trybunalski), był synem Klemensa (1851–1929), urzędnika Sądu Okręgowego w Piotrkowie, a od 1904 w Częstochowie, oraz Marii z d. Madrui (1849–1933). Jego braćmi byli: Karol (1882–1939), członek Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), później → Narodowego Związku Robotniczego (NZR) w Łodzi; w 1909 w Zarządzie Głównym NZR, od 1915 jako oficer służył w III Brygadzie Legionów Polskich, od 1918 w Wojsku Polskim, przez jakiś czas pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych, później był komisarzem Kasy Chorych w Żyrardowie, a od 1932 w Częstochowie; Witalis (1884–1968), przewodniczący zarządu okręgowego NZR w Częstochowie, urzędnik częstochowskiego oddziału Banku Handlowego, następnie dyrektor Banku dla Handlu i Przemysłu w Warszawie.

Michalski uczęszczał do gimnazjum w Piotrkowie (Piotrków Trybunalski). Wydalony ze szkoły za udział w obchodach rocznicy 3 Maja, w 1904 przeniósł się z rodzicami do Częstochowy, gdzie podjął naukę w gimnazjum rządowym. Od tr. należał do Związku Młodzieży Polskiej (ZMP) „Przyszłość” (→ Pet), w ramach którego tworzył koła samokształceniowe wśród uczniów gimnazjum. Jako jeden z czołowych działaczy częstochowskiego Pet, w 1905 był współorganizatorem → strajku szkolnego, a po jego proklamowaniu wszedł do Centralnego Komitetu Organizacji Uczniowskiej, kierującego akcją strajkową. Usunięty z gimnazjum, od marca tr. uczęszczał na tajne komplety oświatowe. Od 1906 uczył się w I Polskim Gimnazjum w Częstochowie. W tr. został członkiem NZR; prowadził m.in. działalność w kołach oświatowych dla robotników. Po ukończeniu gimnazjum i uzyskaniu matury w 1907, studiował na Wydziale Budowy Dróg i Mostów Politechniki Lwowskiej. Od tr. należał do ZMP Zet. W 1909 Michalski był w grupie sześciu starszych Zetowców, którzy w wyniku różnic powstałych w tej organizacji co do taktyki walki o niepodległość, utworzyli organizację młodzieży niepodległościowej „Zarzewie”. Poszukiwany przez policję, opuścił Lwów. Powrócił do Częstochowy, gdzie został aresztowany i 24 V 1909 osadzony w więzieniu w Piotrkowie. Po zwolnieniu, w tr. wyjechał do Belgii i podjął naukę w Szkole Wyższej Przemysłu Włókienniczego (Ecole Supérieure des Textiles) w Verviers. Był tam członkiem Stowarzyszenia Studentów i Inżynierów Dyplomowanych. Prowadził również wykłady i ćwiczenia w utworzonych z inicjatywy „Zarzewia” Polskich Drużynach Strzeleckich na terenie Belgii. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1912 ukończył studia, powrócił do Częstochowy i jako inż. włókiennik otrzymał pracę w fabryce Towarzystwa Anonimowego Przemysłu Włóknistego (do 1910 Peltzer et Fils). Po wybuchu wojny, w początkach sierpnia 1914 z grupą ochotników częstochowskich przedostał się do oddziałów strzeleckich, które wkroczyły do Królestwa Polskiego. We wrześniu tr. skierowano go do Częstochowy, gdzie został zastępcą → Mariana Głuchowskiego, komisarza → Polskiej Organizacji Narodowej (PON). Prowadził akcję werbunkową i propagandową na rzecz Legionów Polskich, pozyskując dla tego celu m.in. członków częstochowskiego NZR. Po likwidacji placówki PON w Częstochowie, w listopadzie 1914 pracował w komisariacie łódzkim tej organizacji. W styczniu 1915 wraz ze → Stanisławem Chrzanowskim i → Janem Prüfferem założył w Częstochowie oddział Związku Patriotów (ZP), skupiający głównie inteligencję i młodzież; był współautorem uchwalonej 20 stycznia tr. rezolucji ZP, popierającej Legiony Polskie i uznającej Naczelny Komitet Narodowy (NKN) za najwyższą reprezentację polityczną narodu polskiego. Od stycznia do kwietnia 1915 Michalski współdziałał w akcji werbunku do I Brygady Legionów z M. Norwidem Neugebauerem, a następnie jako emisariusz Oddziału Werbunkowego Departamentu Wojskowego NKN w maju tr. pracował w Łodzi i Częstochowie. Od połowy 1915 służył w 5 baterii 2 dywizjonu I Brygady Legionów Polskich. Przeszedł szlak bojowy: Urzędów, Jastków, Terespol, Wysokie Litewskie. Po ciężkim urazie stopy, którego doznał 28 VIII 1915 k. wsi Rudawiec, został przetransportowany do szpitala w Lublinie, a stamtąd do Domu Ozdrowieńców Legionów Polskich w Kamieńsku, powiat piotrkowski. W grudniu 1915 skierowano go na dalsze leczenie do sanatorium legionowego w Piszczanach. W 1916 został przydzielony do Oddziału Zapomogowego Departamentu Wojskowego NKN w Piotrkowie. Od maja tr., w stopniu porucznika kierował placówką etapowo-werbunkową Legionów w Częstochowie. W 1917 należał do → Polskiej Siły Zbrojnej. Podczas akcji rozbrajania Niemców w Częstochowie 10 XI 1918 kierował zajęciem poczty i komendantury niemieckiej w III Alei. 14–22 XI tr. był komendantem wojskowym Częstochowy. Funkcję tę przekazał następnie porucznikowi → Kazimierzowi Malskiemu, dowódcy IX okręgu → Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W grudniu 1918 wyruszył z oddziałami → 27 pułku piechoty na front ukraiński, lecz nie wziął udziału w walkach, ponieważ odnowiła mu się kontuzja stopy. Po powrocie do Częstochowy został zastępcą komendanta → Powiatowej Komendy Uzupełnień. W 1920 jako porucznik inż. 1 pułku saperów uczestniczył w wojnie z Rosją bolszewicką. W 1921 w stopniu kapitana przeszedł do rezerwy i podjął pracę jako inżynier ruchu, a później kierownik działu technicznego w fabryce Towarzystwa Anonimowego Przemysłu Włóknistego w Częstochowie. W 1922 z ramienia → Narodowej Partii Robotniczej kandydował do Sejmu, lecz mandatu nie uzyskał. Należał do Związku Seniorów Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Zm. 14 XII 1935 w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu Kule w kwaterze 26, rząd I, grób 5. Odznaczony Krzyżem Niepodległości (1931) i Krzyżem Walecznych (1922).

Jego żoną (od 1913) była Jadwiga Lucht (1886–1962), absolwentka pensji i kursów pedagogicznych w Warszawie, która od 1908 pracowała w ochronce Huty „Częstochowa” B. Hantkego w Rakowie (obecnie dzielnica Częstochowy), następnie w 1909–21 prowadziła zakład freblowski i kursy dla ochroniarek w Częstochowie. W małżeństwie z nią miał dwoje dzieci: córkę Marię (1916–), zamężną z Tadeuszem Dąbrowskim, lekarzem chirurgiem, absolwentkę studiów stomatologicznych, oraz → Tadeusza Jacentego

Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie. Przewodnik biograficzny, Częstochowa 2005, s. 193–194; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917, s. 21 (dotyczy brata, Karola), 71; Lista strat Legionów Polskich, cz. IV, Piotrków 1915, s. 14; Tomasz Piskorski, Wykaz poległych i zmarłych uczestników ruchu niepodległościowego młodzieży narodowej w okresie lat 1886–1936, Warszawa 1936, s. 41–42 (tu błędna data śmierci); – Teresa Monasterska, Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, Warszawa 1973, s. 102, 104, 109; „Zarzewie” 1909–1920, Warszawa 1973, s. 27; – Stanisław Nowak, Z moich wspomnień, cz. II, Częstochowa 1902–1914, Częstochowa 1933, s. 61; Marian Żegota-Januszajtis, Życie moje tak burzliwe… Wspomnienia i dokumenty, Warszawa 1993, s. 67; – „Goniec Częstochowski” 1907, nr 167, s. 2, 1913, nr 195, s. 3 (dotyczy ojca, Klemensa), 1914, nr 34, s. 2, nr 190, s. 3, 1918, nr 244, s. 2, nr 247, s. 2–3, nr 249, s. 3, nr 250, s. 2, nr 252, s. 3, 1922, nr 181, s. 2, nr 227, s. 5, 1931, nr 49, s. 10, 1932, nr 27, s. 3, (dotyczy brata, Karola), 1935, nr 290, s. 8; „Nad Wartą” 1988, nr 7, s. 11, nr 8, s. 9; „Niepodległość” 1958, t. VI, s. 118, 1972, t. VIII, s. 135; Rocznik oficerski 1923, s. 888, 915; „Więź” 1972, nr 6, s. 118; „Ziemia Częstochowska” 1990, t. XVII, cz. II, s. 199, 208; – Archiwum Główne Akt Dawnych, Prokurator Warszawskiej Izby Skarbowej 7895, k 21 v.; Archiwum Państwowe w Częstochowie, Gimnazjum Gustawa Kośmińskiego 1; Centralne Archiwum Wojskowe, Akta Krzyża Niepodległości, t. 48 (fotografia); – informacje córki, Marii Dąbrowskiej z Warszawy i wnuka, Mariana Michalskiego z Kielc oraz dokumenty i fotografie w ich posiadaniu.