Markusfeld Henryk Ludwik

Markusfeld Henryk Ludwik (1853–1921), przemysłowiec, działacz społeczny, dobroczynny i samorządowy, prezes gminy żydowskiej. Ur. 11 XII 1853 w Częstochowie, był synem → Adolfa i Ernestyny Estery z Kohnów, bratem → Józefa.

Był właścicielem lub współwłaścicielem wielu przedsiębiorstw w mieście. W 1896 wraz z → Hermanem Ginsbergiem, → Janem Grossmanem, → Ludwikiem Kohnem i jego synem, → Maurycym założył Przędzalnię i Tkalnię Juty „Warta”. W 1880 założył Fabrykę Papierów Kolorowych, Obić i Tektury, a w 1895 wraz z bratem Józefem i kupcem → Maurycym Neufeldem uruchomił Fabrykę Kleju i Żelatyny. W 1891 założył drukarnię akcydensową. W 1901 wraz ze → Stanisławem Grossmanem założył Fabrykę Kapeluszy. Od 1906 fabryka przeszła wyłącznie na jego własność, a w następnym roku została przekształcona w spółkę akcyjną. Wraz z Ludwikiem i → Leopoldem Kohnami był też współwłaścicielem Fabryki Papieru i Młynów (później Fabryka Papieru i Młyny Bracia Kohn i Markusfeld). W 1907 H. Markusfeld wszedł w skład (utworzonej w 1906) spółki Biuro Oświetlenia Elektrycznego „Siła i Światło”.

Markusfeld pełnił różne funkcje w stowarzyszeniach finansowych na terenie miasta. Był zastępcą prezesa i jednym z dwu dyrektorów → Towarzystwa Kredytowego miasta Częstochowy, był też członkiem zarządu Częstochowskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu oraz komitetu dyskontowego oddziału częstochowskiego Banku Państwa. Od 1913 wchodził w skład rady i zarządu, jak również był honorowym prezesem Częstochowskiego Rzemieślniczego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Angażował się w szereg działań na rzecz niezamożnej części społeczności żydowskiej w Częstochowie. Przewodniczył Towarzystwu Pomocy Ubogim i Chorym Żydom → „Linas Hacedek”. Od 1899 (od chwili powstania) był członkiem zarządu (przez pewien czas prezesem) → Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ). Należał do inicjatorów budowy Szpitala TDdŻ; wybrany na przewodniczącego Komitetu Budowy Szpitala wykazał się ogromną energią, zapobiegliwością i ofiarnością, doprowadzając w listopadzie 1913 do otwarcia szpitala (zwanego powszechnie Szpitalem Izraelickim). Dodać trzeba, że należał również do → Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan. Począwszy od 1890 pełnił obowiązki prezesa → Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Częstochowie. Stanął na czele komitetu, który w 1899 doprowadził do wybudowania → Nowej Synagogi przy ul. Aleksandrowskiej 10 (od 1926 Wilsona). Jako prezes gminy żydowskiej Markusfeld na początku XX w. uzyskał zgodę na poszerzenie → cmentarza żydowskiego, w 1907 sfinansował budowę nowego ogrodzenia cmentarza, a później rozpoczął budowę nowego domu przedpogrzebowego. Markusfeldowi szczególnie bliskie były sprawy kształcenia dzieci i młodzieży żydowskiej; przewodniczył Towarzystwu Żydowskich Szkół Średnich, a w 1917 był współzałożycielem → Gimnazjum Żydowskiego przy ul. Szkolnej 3 (Dąbrowskiego). Był również inicjatorem powołania w 1901 roku → Fermy Żydowskiej; szkolono tam młodych pionierów, mających w przyszłości osiedlać się w Palestynie. Przewodniczył także Radzie Opiekuńczej → Szkoły Rzemieślniczej dla Żydów, mieszczącej się w budynku wzniesionym przez rodzinę Markusfeldów; szkoła ta utrzymywała się z rocznego subsydium braci Henryka i → Józefa Markusfeldów (w wysokości 500 rubli). Także dzięki wsparciu materialnemu Markusfelda funkcjonowała, założona w 1906, szkoła kantorów synagogalnych. Współtworzył i wspierał m.in. Towarzystwo Muzyczno-Literackie → „Lira” (któremu przez pewien czas przewodniczył), bibliotekę i czytelnię przy Klubie Rzemieślniczym, → Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe. Współorganizował i wspierał również żydowski ruch skautowy Ha-Szomer. Zaznaczył się jako działacz samorządowy. Od początku sierpnia 1914 należał do Komitetu Obywatelskiego, będącego reprezentantem władz polskich w pierwszych dniach wojny światowej. W kilka dni później wraz z innymi członkami Komitetu Obywatelskiego został włączony w skład Rady Miejskiej (RM). W lipcu 1915 powołano go do nowej RM. Radnym pozostawał do kwietnia 1917. Markusfeld należał też do szeregu różnych stowarzyszeń. Niektóre z nich, jak np. Straż Ogniowa Ochotnicza (w której był członkiem zarządu), zawdzięczały mu wsparcie finansowe. Działalność Markusfelda, zwanego „sercem społeczeństwa żydowskiego”, trafnie scharakteryzował lekarz → Stanisław Nowak; w swoich pamiętnikach pisał o nim: „był typowym filantropem żydowskim, jemu to Żydzi częstochowscy zawdzięczali istnienie większości swoich instytucji społecznych, które bądź sam fundował, bądź też hojnie wyposażał [...]. Od czasu do czasu Markusfeld udzielał niewielkich wsparć i instytucjom chrześcijańskim [...], był człowiekiem dobrym [...], lubił, gdy podnoszono jego ofiarność, był również wrażliwy na pochlebstwa, tę jego słabość potrafiła wyzyskać niejedna instytucja, powołując go na różne godności, pozyskując sobie w zamian jego pomoc materialną. Był człowiekiem bogatym, lecz w codziennym życiu bardzo skromnym; pomimo niektórych śmiesznych stron swego charakteru był powszechnie lubiany”. Mieszkał przy ul. Kościuszki 50 (od 1932 al. Wolności). Zm. 7 X 1921 w Częstochowie, pochowany został na cmentarzu żydowskim (grób nie zachował się). Jego pogrzeb zgromadził wielotysięczne rzesze częstochowian na czele z prezydentem miasta → Józefem Marczewskim i przewodniczącym Rady Miejskiej S. Nowakiem. Przemówienia pożegnalne wygłosili: w synagodze → Władysław Sachs, przed Szpitalem Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów → Ludwik Batawia, a na cmentarzu żydowskim → Edward Kohn. W 1929 do Rady Miejskiej wpłynął projekt przemianowania ulicy Garncarskiej na ulicę Henryka Markusfelda; nie uzyskał jednak akceptacji radnych.

W małżeństwie z Florą Heyman (24 II 1864 Łódź – 12 XII 1927 Warszawa), córką Szymona i Rozalii z Rosentalów (Rozentalów), miał córkę Dorę (2 X 1884 Częstochowa–) oraz dwóch synów: Mieczysława Józefa Henryka (3 III 1886 Częstochowa–), który ukończył politechnikę w Berlinie, później był członkiem zarządu i jednym z dyrektorów Akcyjnego Towarzystwa Częstochowskiej Fabryki Papieru Kolorowego i Tapet; Karola (3 VII 1893 Częstochowa–), który ukończył politechnikę w Berlinie, był członkiem zarządu i jednym z dyrektorów Akcyjnego Towarzystwa Częstochowskiej Fabryki Papieru Kolorowego i Tapet, działaczem sportowym, członkiem zarządu Częstochowskiego Klubu Sportowego → „Warta”; od 1928 należał również (tak jak stryj Józef) do polskiego oddziału Bnei Brith.

Juliusz Sętowski, Markusfeldowie. Wizerunek rodu częstochowskich przemysłowców, filantropów i społeczników, [w:] Żydzi Częstochowianie. Współistnienie, holocaust, pomięć. Konferencja naukowa, Częstochowa 22–23 IV 2004 r., pod red. J. Mizgalskiego, ze wstępem Zygmunta Rolata, Częstochowa 2006, s. 227–230; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Magistrat Częstochowy 3620, nr dokumentu 57.