Liceum i Gimnazjum Mechaniczne Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego

Liceum i Gimnazjum Mechaniczne Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego, w 1926 powstała Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa → Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego (OTR) – koncesję na jej prowadzenie zarząd OTR otrzymał z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWR i OP) 31 V 1926; na działce nabytej od → Feliksa Eberta przy ul. Kościuszki 21 (dzisiejszy adres: al. Wolności 17) rozpoczęto budowę gmachu – prace prowadziła firma Allert i Buhle; poświęcenie budynku przez ks. prałata → Bolesława Wróblewskiego odbyło się 7 X 1928. Szkoła posiadała początkowo dwa wydziały: ślusarsko–mechaniczny i stolarski, z czasem utworzono wydział elektromonterski. Pierwszym dyrektorem był inż. → Jan Bartoszewski, drugim (1934–39) inż. Bolesław Lepszy. Radę nadzorczą w początkowym okresie tworzyli: → Walerian Kuropatwiński (prezes), → Stefan Jarzębiński (wiceprezes), inż. → Wiktor Piotrowski i → Jerzy Cholewicki. Szkoła kształciła przyszłych rzemieślników i robotników przemysłowych, warunkiem przyjęcia było przedstawienie świadectwa ukończenia czterech oddziałów szkoły powszechnej. Szkoła posiadała własne warsztaty ślusarsko-mechaniczne, których produkcja przynosiła znaczne dochody (w 1927 ponad 62 tys. zł, w 1929 – ponad 125 tys. zł). W pierwszym roku działalności przyjęto 103 uczniów, w 1928 było ich 358, w 1929 – 398, w 1930 – 435). Wśród uczniów największą grupę stanowili synowie rzemieślników, kolejarzy i robotników; czesne wynosiło tylko 10% kosztów utrzymania szkoły, resztę pokrywało MWR i OP oraz Magistrat Częstochowy. Od 1927 szkoła dysponowała własną bursą (przy ul. Słowackiego 17). Nauka trwała trzy lata, na jej zakończenie uczniowie zdawali egzamin na czeladnika przed komisją, egzaminatorami byli m.in. → Józef Więcławski (mistrz ślusarski) oraz → Stefan Smuga (mistrz krawiecki). 19 V 1930 odbyło się w poświęcenie sztandaru szkoły, wśród rodziców chrzestnych byli m.in. → Romuald Jarmurłowicz, → Henryk Stalens, W. Tetzlaffowa, A. Marchalowa, Janina Hłaskowa. Sztandar wg projektu → Stanisława Barylskiego wykonały ss. magdalenki (umieszczono na nim napis: „W pracy przyszłość nasza”). W budynku Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej funkcjonowała także (od 1928) Szkoła Zawodowa Dokształcająca Murarsko-Ciesielska. W okresie kryzysu gospodarczego z początku lat 30. XX w. liczba uczniów zmniejszyła się ze względu na wysokie czesne (450 zł rocznie), zredukowano także personel szkoły. Od 1934 liczba uczniów stopniowo wzrastała, w skład stałego personelu wchodzili: S. Barylski, Ludwik Nowicki, inż. Marian Kosmala (kierownik warsztatu elektromonterskiego), Jan Bzdęga (kierownik stolarni), Władysław Polak, Józef Sitek, Józef Łysoń (instruktorzy), Konstanty Chudziński, Stefan Andrejew). Na rzecz szkoły działał aktywnie komitet rodzicielski (kierowali nim m.in. → Tadeusz Rozmanit i Czesław Trynkiewicz); zabiegający o dożywianie uczniów i zapomogi dla biedniejszych (m.in. poprzez organizowanie loterii fantowych, zabaw, sprzedaży cegiełek). W wyniku reorganizacji szkolnictwa zawodowego dotychczas działającą szkołę przekształcono w roku szkolnym 1938/39 w Gimnazjum Mechaniczne, obowiązki dyrektora pełnił inż. Jan Grajcar. Oficjalnie szkoła nosiła nazwę: Męskie Gimnazjum Mechaniczne w Częstochowie Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego. Personel szkoły liczył ośmiu nauczycieli, czterech instruktorów, pięciu pomocników instruktorów oraz trzy osoby obsługi. Rok szkolny 1939/40 w Gimnazjum Mechanicznym nie został zainaugurowany. Okupanci ze względu na zapotrzebowanie zezwolili na funkcjonowanie szkoły typu zawodowego, w formie kadłubowej placówka przetrwała do czerwca 1940, wówczas została przekształcona w Państwową Szkołę Przemysłową. Zlikwidowano ją w lutym 1941. Budynek przejęło niemieckie Ministerstwo Lotnictwa, uruchomiono w nim warsztaty przeszkoleniowe. Szkoła odrodziła się w 1945 jako Liceum i Gimnazjum Mechaniczne Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego, funkcjonowała do 1950.

Zbigniew Grządzielski, Historia Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej Okręgowego Towarzystwa Rzemieślniczego w Częstochowie w latach 1926–1945, [w:] Przeszłość i teraźniejszość Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych, Częstochowa 2006, s. 12–43; Franciszek Sobalski, Z badań nad dziejami rzemiosła w Częstochowie, „Ziemia Częstochowska”, 1967, t. VI–VII, s. 81; Beata Urbanowicz, Rzemiosło w Częstochowie w okresie międzywojennym (1918–1939), Częstochowa 2004, s. 184–192; Książka adresowa miasta Częstochowy 1947, s. 51.