Grosman (Grossman) Jan

Grosman (Grossman) Jan (1851–1924), przemysłowiec, działacz społeczny i polityczny. Ur. 9 IV 1851 w Częstochowie, był synem → Lazarusa oraz Rozalii z Buchnerów, bratem → Stanisława i → Michała.

Grosman był właścicielem kamienicy przy III Alei 54, a wraz z bratem Stanisławem był właścicielem kopalni wapienia, trzech pieców wapiennych na → Złotej Górze w Częstochowie, a także tartaku. W 1881 był współzałożycielem fabryki guzików (Jan i Stanisław Grossman Fabryka Guzików Kokosowych i Drewnianych). W 1912 została ona przekształcona w spółkę akcyjną pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Częstochowskiej Fabryki Guzików, d. Jan i Stanisław Grossman. Była to największa w Królestwie Polskim fabryka wyrabiająca guziki z orzecha kokosowego (tzw. kamiennego), znajdowała się przy ul. Ogrodowej 38. W 1897 był współzałożycielem (wraz z → Henrykiem Markusfeldem, → Hermanem Ginsbergiem, → Ludwikiem Kohnem, Szymonem Neumanem), później współwłaścicielem i członkiem zarządu Przędzalni i Tkalni Juty → „Warta” w Częstochowie. Sporadycznie angażował się w działalność polityczną: w 1906 w wyborach do I Dumy Państwowej był kandydatem Zjednoczenia Postępowego; mandatu jednak nie uzyskał. W tr. brał udział w pracach Komitetu Szkoły Polskiej, który utworzył w Częstochowie → I Polskie Gimnazjum. Należał do → Komitetu Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie; w 1909 podczas Wystawy wraz ze Stanisławem zaprezentował (poza konkursem) technikę fabrykacji guzików z orzecha kokosowego. Był członkiem zarządu Stowarzyszenia Kupców; w 1907 z ramienia tegoż Stowarzyszenia brał udział w zebraniu, na którym omawiano sprawę unormowania godzin pracy i odpoczynku zatrudnionych, w 1910 należał do komisji arbitrażowej Stowarzyszenia. Był członkiem → Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ). Od 1908 zasiadał w komitecie budowy Szpitala TDdŻ, wraz z braćmi złożył legat w wysokości 10 tysięcy rubli na rzecz tego szpitala. Od 1906 należał do → Towarzystwa Szerzenia Wiedzy (TSzW); w 1907 przekazał książki dla tego Towarzystwa. Był członkiem komisji rewizyjnej oddziału częstochowskiego Warszawskiego → Towarzystwa Higienicznego. W opinii doktora → Stanisława Nowaka: „był jednym z najwybitniejszych przemysłowców częstochowskich, człowiekiem bardzo kulturalnym, dom jego był jednym z ośrodków życia artystycznego w Częstochowie [...] ojciec [Jan] i syn [Kazimierz] byli Żydami, ludźmi wykształconymi, inteligentnymi i wychowanymi w duchu polskim”. Grosman posiadał cenny zbiór malarstwa polskiego; część kolekcji pokazał w 1909 w Częstochowie (w kamienicy przy II Alei 37) na wystawie zorganizowanej przez → Markusa Gradsteina. W Częstochowie mieszkał przy ul. Piotrowskiej (Piotrkowska) 2 (→ pałacyk Grosmanów), później przy II Alei 29. Po 1914 przeniósł się na stałe do Warszawy. Zm. 12 VIII 1924 w Warszawie, pochowany został na tamtejszym cmentarzu żydowskim.

Jego żoną była Ewelina z Kohnów (1857 Warszawa–), córka Mojżesza i Hindy z Fajersztajnów; działaczka społeczna, członkini TSzW, która zasiadała w zarządach sekcji TDdŻ: ubogich położnic oraz Ochrony dla Dziewcząt przy ul. Fabrycznej (Mielczarskiego). W małżeństwie z nią Grosman miał syna → Kazimierza i córki Helenę (1888 Częstochowa – po 1963 Nowy Jork), zamężną Weksler i Stefanię (1879 Częstochowa–), zamężną z lekarzem łódzkim Józefem Marzyńskim (1870–), działaczkę społeczną, która założyła w Łodzi instytucję pod nazwą „Kropla Mleka”.

Żydzi częstochowscy. Słownik biograficzny, pod red. J. Sętowskiego, Częstochowa 2020.