Groby na ul. Kawiej

Groby na ul. Kawiej, dwa masowe groby wojenne żydowskich ofiar → likwidacji getta częstochowskiego w 1942 Pierwszego dnia akcji, 22 IX 1942 po południu na polecenie Hauptmanna Paula Degenhardta wybrano 70 mężczyzn spośród zatrzymanych na terenie byłej fabryki Metalurgia przy ul. Krótkiej i kazano im udać się na ul. Kawią, gdzie pod numerami 20 i 20 była niezabudowana przestrzeń. Połowa grupy kopała grób, a pozostali zajmowali się przenoszeniem zwłok do dołu. Ciała ofiar zwoziła z terenu getta specjalna brygada. Ciała ofiar układano warstwami. Na Kawiej Niemcy dokonywali egzekucji osób chorych, starców, kobiet z dziećmi. Z czasem powstał także drugi grób. Liczba ofiar była szacowana na 2,5 tys. Do czasu zdjęcia blokady tego terenu, co nastąpiło na początku listopada 1942, było to jedyne miejsce grzebania osób zabitych i zmarłych w getcie. Po zakończeniu okupacji niemieckiej władze chciały dokonać ekshumacji ofiar, obawiając się epidemii. Sprzeciwiła się temu społeczność żydowska, reprezentowana przez Okręgowy Komitet Żydowski (OKŻ) w Częstochowie. Początkowo grobami opiekował się OKŻ; ogrodził je siatką metalową, ustawił na nich dwie płyty betonowe z napisami w języku polskim i jidysz. Nie mogąc sprostać obowiązkom, w 1950 przekazał opiekę nad grobami władzom Częstochowy, a te zleciły stałą opiekę przedsiębiorstwu Zieleń Miejska (przekształconemu później w Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej). W 1962 groby były uporządkowane, urządzono na nich trawniki, posadzono róże. Przy grobach ułożono betonowe chodniki, przy ogrodzeniu posadzono żywopłot. Potem na bieżąco dokonywano pielęgnacji i napraw, np. w 1982 wykonano remont nawierzchni płyt chodnikowych oraz wymianę siatki ogrodzeniowej. W latach 90. XX w. zamontowano obecne ogrodzenie żeliwne. Kompleks stanowią dwie mogiły o wymiarach: 36,0 x 4,5 m = 162 m2 i 33,0 x 9,0 m = 297 m2. Całość powierzchni wynosi 661 m2.

Wiesław Paszkowski, Żydowskie groby wojenne w Częstochowie, „Rocznik Muzeum Częstochowskiego” 2017, t. 17, s. 192–212; Liber Brener, Umkum un widersztand in czenstochower geto, Warszawa [1950], s. 77; Sefer Czenstochow, t. 2, Jerozolima 1968, szp. 87, 88.