Grób Nieznanego Żołnierza

Grób Nieznanego Żołnierza, symboliczna mogiła i miejsce pamięci poświęcone pochowanym bezimiennie żołnierzom. W Częstochowie pierwszą płytę poświęconą Nieznanemu Żołnierzowi ufundował w sierpniu 1921 → Antoni Błasikiewicz. Płytę z piaskowca z napisem: „Nieznanemu Żołnierzowi”, Błasikiewicz ustawił na placu przed szczytem jasnogórskim. Nieznane są losy tego pomnika. 21 VI 1925 w nocy nieznany fundator położył na placu podjasnogórskim płytę z białego piaskowca z napisem: „Nieznanemu Żołnierzowi Polskiemu poległemu za Ojczyznę 1914–1920 – Rodacy”. Na płycie zaczęto spontanicznie składać kwiaty. Jesienią 1925 ukonstytuował się w Częstochowie Komitet uczczenia pamięci Nieznanego Żołnierza, który miał zająć się przeniesieniem monumentu w inne miejsce oraz wzniesieniem później na miejscu pamiątkowej płyty pomnika Poległym za Wolność Ojczyzny (płyta miała zostać przekazana do muzeum w Warszawie). W zebraniach Komitetu uczestniczyli: prezydent miasta → Józef Marczewski, przewodniczący Rady Miejskiej → Stanisław Nowak, starosta powiatu częstochowskiego K. Kühn, ks. prałat → Bolesław Wróblewski, dowódca garnizonu pułkownik Rogulski i inni. 1 XI 1925 odbyły się uroczystości złożenia płyty w al. Sienkiewicza, z udziałem władz, Wojska Polskiego, oddziałów → Związku Strzeleckiego i → Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Straży Ogniowej i mieszkańców Częstochowy. Nazajutrz miały miejsce uroczystości religijne (w świątyniach katolickich, w → kościele ewangelickim i w → Nowej Synagodze) ku czci Nieznanego Żołnierza, również z udziałem władz, reprezentacji Wojska Polskiego, Policji i Przysposobienia Wojskowego. W 1930 planowano kolejną zmianę usytuowania Grobu Nieznanego Żołnierza, ale pomimo zaawansowanych przygotowań do przenosin nie doszło. Miejsce pamięci w al. Sienkiewicza przyozdobiono zasadzając dwie tuje. W czasie okupacji niemieckiej, od 1941, członkowie → Szarych Szeregów potajemnie składali na Grobie kwiaty w dniach świąt państwowych Polski. Wojnę pomnik ten przetrwał w stanie nienaruszonym, ale wraz z upływem czasu płyta nagrobna z piaskowca zaczęła niszczeć. Pod koniec lat 50. działacze częstochowskiego oddziału → Polskiego Czerwonego Krzyża i redakcja → „Życia Częstochowy” wystąpili z inicjatywą odnowienia tego miejsca pamięci. Organizacją przebudowy zajął się Społeczny Komitet Renowacji Grobu Nieznanego Żołnierza pod kierunkiem inż. Jana Podwysockiego. Zaproponowano projekt inż. arch. → Włodzimierza Ściegiennego. W prasie publikowano opinie częstochowian dotyczące przyszłego wyglądu Grobu. Projekt pomnika, który nie przypadł do gustu mieszkańcom Częstochowy, przewidywał m.in. postawienie obok płyty rzeźby przedstawiającej przestrzelony pociskami liść oraz figur stylizowanych orłów. Przy symbolicznym grobie miały znaleźć się również dwie postacie żołnierzy z metalu, których jednak nie zainstalowano. Projekt Ściegiennego zatwierdzono 2 XII 1964, a na przełomie lipca i sierpnia 1965 rozpoczęto przebudowę. Uroczyste odsłonięcie odsłonięcie obiektu w zmienionej postaci nastąpiło 30 IV 1966. Na płycie widniał nowy napis: „Nieznanemu Żołnierzowi”. Wkrótce monument stał się celem ataków złodziei i wandali; w 1966 skradziono część roślin zasadzonych wokół symbolicznej mogiły, zerwano napis z płyty Grobu, a metalowe litery porzucono obok pomnika. Jesienią 1981 obok Grobu Nieznanego Żołnierza w Częstochowie pojawił się brzozowy krzyż, który poświęcono 11 XI tr. W czasie stanu wojennego było to miejsce patriotycznych manifestacji – układano krzyże z kwiatów i świec; z inicjatywy władz elementy te były szybko usuwane, w 1986 zdemontowano również brzozowy krzyż. 14 V 1987 z inicjatywy działaczy opozycji demokratycznej ustawiono w tym miejscu metalowy krzyż. Następnego dnia z polecenia władz został on zdemontowany. W 1989 przy Grobie Nieznanego Żołnierza wmurowano kolejny krzyż. W pierwszych latach III Rzeczypospolitej Grób poddano gruntownej przebudowie – zrealizowano projekt profesorów Adama Myjaka i Antoniego Janusza Pastwy, który łączył polską symbolikę państwową z chrześcijańską. Zarówno po remoncie w latach 60., jak i po przebudowie w latach 90. zachowano oryginalna płytę z 1925. Odsłonięcie monumentu nastąpiło 11 XI 1999. Grób Nieznanego Żołnierza stanowi miejsce patriotycznych manifestacji w czasie świąt państwowych.

Czesław Skiba, Pomniki Nieznanego Żołnierza. Świat i Polska. Przewodnik, Warszawa 2004, s. 261; – „Życie Częstochowy” 1964, nr 262, s. 6, nr 269, s. 6, 1965, nr 26, s. 6, 1966, nr 119, s. 6, nr 264, s. 6.