Gradstein (Gradsztajn) Markus

Gradstein (Gradsztajn) Markus (1860–1915), właściciel domu bankierskiego i kantoru ekspedycyjnego, radny miejski, działacz społeczny i dobroczynny. Był synem Herszlika, złotnika i Lai z Szlezingerów.

Gradstein był właścicielem kilku kamienic w Częstochowie, m.in. budynków o wspaniałej architekturze przy ul. Teatralnej 24 (al. Wolności 10) i przy II → Alei 35, gdzie mieszkał. Od ok. 1892 prowadził w Częstochowie dom bankiersko-komisowy (przy II Alei 27), a od 1902 dom handlowo-ekspedycyjny (przy II Alei 35); jego filie znajdowały się przy komorach celnych w Sosnowcu, Granicy (Maczki), Szczakowej (Jaworzno-Szczakowa) i Herbach. Prowadzona przez niego firma załatwiała wszelkie sprawy celne i ekspedycyjne (przywozu i wywozu surowców i towarów przemysłowych oraz sprawy handlowe). W 1909 był jednym z założycieli Towarzystwa Kredytowego miasta Częstochowy; należał tam do zarządu i rady nadzorczej. Był też członkiem komitetu dyskontowego oddziału częstochowskiego Banku Państwa. Przez szereg lat, aż do 1915, zasiadał w Radzie Miejskiej. Był niezwykle aktywnym działaczem społecznym i dobroczynnym: od końca XIX w. należał do zarządu →Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów (TDdŻ). Od 1908 był członkiem komitetu budowlanego → Szpitala TDdŻ. Po uruchomieniu Szpitala złożył sumę 300 rubli na jego funkcjonowanie. Wspomagał też finansowo kasę pożyczkową TDdŻ. W 1906 brał udział w pracach Komitetu Szkoły Polskiej, który utworzył → I Polskie Gimnazjum w Częstochowie. Później wchodził w skład zarządu 4. koła Towarzystwa Wpisów Szkolnych przy tymże Gimnazjum. Należał do → Straży Ogniowej Ochotniczej; od 1906 do 1915 zasiadał w jej zarządzie, był członkiem komisji finansowo-technicznej budowy remizy strażackiej, wreszcie opracował podrozdział o częstochowskiej Straży do Rocznika Częstochowskiego. Kalendarz na rok 1903. Należał do założycieli Towarzystwa Pracy Społecznej, był członkiem → Towarzystwa Szerzenia Wiedzy (wspomagał je finansowo). Gradstein udzielał się też w sferze kultury; od 1900 na zapleczu swojej kamienicy (przy II Alei 35) urządzał zabawy (tzw. ogrodowe), na których prezentowano jednoaktówki, grały zespoły muzyczne, tańczyły dzieci, pokazywano tzw. żywe obrazy. Interesował się sztuką, kolekcjonował malarstwo. Zorganizował i od 7 do 14 III 1909 prezentował w swoim domu przy II Alei 35 wystawę obrazów z własnych zbiorów, a także kolekcjonerów częstochowskich: → Kazimierza Reklewskiego, → Cypriana Apanowicza, → Kazimierza Grosmana, Karola Rozenfelda (→ Karol Rożkowski); dochód z tejże wystawy przeznaczył na cele dobroczynne. Zm. 16 VI 1915 w Częstochowie, pochowany został na miejscowym cmentarzu żydowskim (grób 292 II).

Gradstein był dwukrotnie żonaty: w pierwszym małżeństwie (od 1886, ślub w Częstochowie) z Augustą (Gustawą) z Wierników (15 I 1868 Częstochowa – 24 II 1907 Berlin, pochowana 27 II tr. na cmentarzu żydowskim w Częstochowie) miał troje dzieci: Marię, Juliusza (→ Juliusz Gardan) i → Alfreda. Powtórnie ożenił się (w 1908) z Dorotą z d. Landau I voto Szenman/Schönman (–1918 Warszawa). W małżeństwie tym nie było dzieci.

Żydzi częstochowscy. Słownik biograficzny, pod red. J. Sętowskiego, Częstochowa 2020.