Grabówka (wieś)

Grabówka, wieś królewska w parafii częstochowskiej należąca do starostwa olsztyńskiego a od 1385 do klasztoru paulinów. W 1470–80 potwierdzone łany kmiece, karczma, zagrody i folwark. W 1530 potwierdzony młyn. W 1564 we wsi było czterech kmieci; dostarczali 2 korce owsa do zamku olsztyńskiego oraz 1 korzec w razie przybycia króla. We wsi znajdowało się sołectwo z 2 łanami; sołtys miał obowiązek oddawania miodu do zamku olsztyńskiego. Dziesięcina pieniężna w wysokości 8 gr z łanu oraz meszne w wys. 6 gr należały do klasztoru. O dziesięcinę z Grabówki toczyły się spory między klasztorami mstowskim i częstochowskim. W 1529 dziesięcina pieniężna z dwóch sołectw należała do kościoła parafialnego w Częstochowie, dziesięcina z wsi do klasztoru w Mstowie. Czynsz z wsi w tymże roku wynosił 2 ½ grzywny i 6 gr. Po rozbiorach władze pruskie włączyły Grabówkę w skład tzw. → ekonomii częstochowskiej; dzierżawili ją prywatni użytkownicy. Folwark Grabówka wraz folwarkami Gorzelnia i Kalej stał się donacją księcia Władimira Aleksandrowicza Czerkaskiego. W 1864 utworzono gminę Grabówka obejmującą obszar zachodniej części dzisiejszego miasta. Zgodnie z postanowieniem o podziale miast i gmin w powiatach z 17 I 1867 Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim gmina wiejska Grabówka znalazła się w powiecie częstochowskim guberni piotrkowskiej. W 1900 w skład gminy Grabówka wchodziły następujące miejscowości: Aniołów (folwark), Antoniów (kolonia), Austeria (zagroda), Czarny Las (wieś), Gnaszyn (wieś), Gnaszyn (zagroda-młyn), Gorzelnia (folwark), Grabówka (folwark), Grabówka (wieś), Kalej (folwark), Kalej (wieś), Kamień (budka kolejowa), Kamień (folwark), Kamień (wieś), Kawodrza (kolonia), Kawodrza (zagroda-młyn), Kędziory (folwark), Kiedrzyn (folwark), Kiedrzyn (wieś), Lgota (wieś), Lisiniec (folwark), Lisiniec (wieś), Liszka (folwark), Liszka Dolna (kolonia), Liszka Górna (kolonia), Łojki Kondratów (folwark), Łojki (wieś), Łojki A (folwark), Ottonów (kolonia), Stradom (wieś), Stradom (zagroda-młyn), Stradom (zagroda-karczma), Szarlejka (kolonia), Wielki Bór (wieś), Wierzchowisko (folwarki), Wierzchowisko (wieś), Wola Kiedrzyńska (wieś), Wójtostwo (folwark), Wójtostwo (wsie), Wrzecionów (zagroda-młyn), Wyczerpy Dolne (budka kolejowa), Wyczerpy Dolne (folwark), Wyczerpy Dolne (wieś), Wydra (kolonia), Zacisze (folwark). Budynek urzędu gminy zbudowano w 1904. W 1900 wieś miała 56 domów i liczyła 650 mieszkańców; folwark obejmował 417 morgów ziemi uprawnej. Podczas I wojny światowej gmina Grabówka znalazła się pod okupacją niemiecką. Wg spisu z 1933 wieś posiadała 78 domów i liczyła 558 mieszkańców. Utworzona w tym okresie Kolonia Grabówka (zwana też Urzędniczą) liczyła 25 domów i 103 mieszkańców. Folwark został rozparcelowany. Na terenie wsi tuż przed wybuchem wojny zostały wybudowane trzy schrony bojowe dla potrzeb → 7 Dywizji Piechoty. W czasie II wojny Grabówka wraz z Częstochową znalazła się w granicach Generalnej Guberni; granica z Rzeszą przebiegała na rzece Białce. Po odzyskaniu niepodległości gmina Grabówka znalazła się w powiecie częstochowskim, który został włączony do województwa kieleckiego, od 1952 do województwa katowickiego. W 1970 wieś liczyła 1542 mieszkańców, istniało tu 240 gospodarstw rolnych. W tr. część wsi została przyłączona do miasta Częstochowy. Parafia Grabówka została ustanowiona w 1972; kościół parafialny pw. św. Franciszka z Asyżu powstał w 1987. W 1977 Grabówka znalazła się w granicach miasta, tworząc odrębną dzielnicę → Grabówka.

Jacek Laberschek, Grabówka, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. II, z. 1, 1989, s. 38; Bogdan Snoch, Mała encyklopedia Częstochowy, Częstochowa 2002, s. 72; Joanna Sowa, Akta gminy Grabówka 1881–1939 http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/index (data dostępu 23.08.2020).