Goldstein (Goldsztajn) Samuel Szmul

Goldstein (Goldsztajn) Samuel Szmul (1879–1942), dyrektor fabryki, działacz gminy żydowskiej, radny miejski, społecznik. Ur. 1 I 1879 w Mławie, był synem Józefa Jakuba i Rywki z Alterów.

Goldstein był dyrektorem fabryki „Metalurgia” w Częstochowie, prezesem zarządu Częstochowskiej Fabryki Mydła Dziubas i Fiszel. Zasiadał we władzach kilku instytucji finansowych. Przed 1914 należał do rady nadzorczej II Częstochowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Był też członkiem komisji rewizyjnej Częstochowskiego Towarzystwa „Gemilis Hasodim”, żydowskiej instytucji finansowej o charakterze pożyczkowo-oszczędnościowym. Po śmierci → Henryka Markusfelda w 1922 to on odgrywał jedną z najważniejszych ról w społeczności żydowskiej. W 1928–37 należał do zarządu Częstochowskiego Banku Spółdzielczego. Jako członek zarządu Banku uczestniczył 26 X 1934 w X Ogólnym Zjeździe Związku Żydowskich Towarzystw Spółdzielni w Polsce; wszedł wówczas do rady Związku. Był współzałożycielem i członkiem zarządu kooperatywy (spółdzielni) → „Mizrachi”. Goldstein udzielał się na polu samorządowym. W 1917 był kandydatem (z listy zastępców) w wyborach kurialnych (z kurii III) do Rady Miejskiej (RM) w Częstochowie. W 1919–34 czterokrotnie wybierany był do RM: w 1919 z listy Żydowskiego Komitetu Wyborczego, w 1925 i 1927 z listy Zjednoczonego Żydowskiego Komitetu Wyborczego, a w 1934 z listy Zjednoczonego Żydowskiego Bloku Gospodarczego; pracował w komisjach: oszczędnościowej (1925–27), opieki społecznej, rewizyjnej, RM (1927–30), komisji sprawdzającej akcję żywnościową prowadzoną przez Magistrat (w 1930), budżetowej (od 1935). W 1919 należał do Głównego Komitetu Wyborczego w Częstochowie, który odpowiadał za przeprowadzenie wyborów samorządowych. W sierpniu 1920, w czasie wojny z Rosją bolszewicką wspomagał finansowo Komitet Niesienia Pomocy Żołnierzowi Polskiemu (który działał przy gminie żydowskiej). We wrześniu tr. wszedł w skład niezależnego komitetu obywatelskiego, który miał zajmować się zdobywaniem środków na cele aprowizacyjne miasta. Goldstein angażował się też w sprawy oświatowe: w 1921 był współzałożycielem Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich w Częstochowie, a w 1922 jednym z organizatorów oddziału częstochowskiego Komitetu Pomocy Studentom Żydom „Auxilium Academicum Judaicum”. Od 1918 do lat 30. był kuratorem → Szpitala → Towarzystwa Dobroczynności dla Żydów na Zawodziu w Częstochowie. Działał w miejscowym oddziale → Polskiego Czerwonego Krzyża. Od końca lat 20. należał do zarządu → Gminy Wyznaniowej Żydowskiej Częstochowie; w 1928 był jej przewodniczącym. Przez wiele lat był prezesem Chewra Kadisza. W 1931 z mandatu partii Mizrachi (był członkiem jej władz), po wygranych wyborach do zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, został przewodniczącym gminy. Jednak opozycja syjonistyczna, kierowana przez → Mojżesza Mehringa, sparaliżowała wówczas pracę zarządu gminy. Wobec takiej sytuacji starosta częstochowski zmuszony był odwołać Goldsteina ze stanowiska przewodniczącego. Podczas wojny i okupacji niemieckiej działał w „Joincie” w Warszawie, ale po pewnym czasie wrócił do Częstochowy. Przewidywał nadciągającą tragedię i dlatego uważał, że Żydzi nie powinni współpracować z Niemcami, dlatego nie chciał przyjąć żadnej funkcji w → Radzie Starszych (Judenracie). W okresie deportacji próbował popełnić samobójstwo, ale Niemcy przeszkodzili mu w tym. Został wysłany do Treblinki, gdzie zginął.

Jego żoną (od 1902, ślub w Warszawie) była Brandla z Berlinerblauów, córka Mordki i Chai z Pankowskich (14 III 1882 Częstochowa – 1942 Częstochowa), 1 v. Mendelsohn. Mieli troje dzieci. Syn Jakub Józef (25 IV 1903 Częstochowa) zginął w 1942. Dawid (14 IX 104 Częstochowa) był przemysłowcem, przed wojną mieszkał w Łodzi, podczas wojny w Częstochowie, zginął w 1942. Córka Gustawa Guta (1912 Częstochowa–), przeżyła wojnę i zmarła śmiercią naturalną w Hajfie. Jej mężem był Szymon Markowicz, syn Eliasza i Sury Frymety Stefanii z Wekslerów, ich dzieckiem Wiktor Markowicz (6 VII 1944 na Zabajkalu–).

Benjamin Orenstein, Churban Czenstochow [Zagłada Częstochowy], Monachium 1948, s. 362, 363; Jerzy Mizgalski, Tożsamość polityczna polskich Żydów w XIX i XX wieku na przykładzie Częstochowy, Częstochowa 2008, s. 147, 180, 258; Marta Pawlina-Meducka, Kultura Żydów województwa kieleckiego (1918–1939), Kielce 1993, s. 29; Elżbieta Surma-Jończyk, Spółdzielczość Żydów w Częstochowie, [w:] „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 2003, z. VII. s. 280, 281, 282; Ryszard Szwed, Żydzi w samorządzie miasta Częstochowy w latach 1919–1939, [w:] Żydzi częstochowianie – współistnienie, holocaust, pamięć, red. J. Mizgalski, Częstochowa 2006, s. 168 (nota biograficzna); Żydzi częstochowianie. Współistnienie – holokaust – pamięć, Częstochowa 2004; – „Gazeta Częstochowska” 1909, nr 136, s. 10; „Goniec Częstochowski” 1917, nr 29, s. 3, 1920, nr 204, s. 3, nr 226, s. 4; „Express Częstochowski” 1930, nr 44, s. 2, nr 126, s. 2, nr 184, s. 4; „Nasz Głos Powszechny” 1936, nr 3, s. 4; – Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 311, 312; Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie oddziału częstochowskiego za 1933, Częstochowa. s. 33; – Archiwum Państwowe w Częstochowie, Magistrat Częstochowy 4998, k. 2, 5026, k. 8, 5503, s. 318, 383, 384, 5582, k. 9 – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.