Gołdonowski Andrzej

Gołdonowski Andrzej (1596–1660), prowincjał paulinów, teolog, pisarz religijny i historyczny, mecenas sztuki. Do zakonu paulinów wstąpił w 1615, studia teologiczne odbył w Kaliszu i Poznaniu. Był lektorem teologii w Pińczowie, a od 1623 na Jasnej Górze. W 1631–32 był przeorem w Wieruszowie, w 1635 w Brdowie (po raz drugi w 1649), od 1638 magistrem nowicjuszów na Jasnej Górze. W 1640 został wybrany na polskiego prowincjała paulinów; w 1641–44 wizytował prowincję w imieniu generała zakonu Mikołaja Staszewskiego. Obok zdolności kaznodziejskich posiadał także zdolności administracyjne, reformował życie wewnętrzne zakonników, zakładał bractwa (m.in. Bractwo Aniołów Stróżów i Bractwo Różańcowe w Brdowie), przyczynił się do fundacji nowych klasztorów w Łęczeszycach i Konopnicy. Utrzymywał dobre kontakty z prymasem Maciejem Łubieńskim, kanclerzem wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim oraz królewiczem Karolem Ferdynandem Wazą, biskupem wrocławskim. W 1641, za zgodą nuncjusza, rozpoczął budowę kaplicy św.św. Rocha i Sebastiana na cmentarzu w podjasnogórskiej Częstochówce (→ cmentarz św. Rocha), w 1637–42 był promotorem budowy klasztoru (z przeznaczeniem dla nowicjatu) → kościoła pw. św.św. Andrzeja i Barbary, w 1642 przebudował → kościół pw. św. Jakuba, urządzając przy nim przytułek dla ubogich (→ kościółek i szpital – przytułek św. Jakuba). Z jego inicjatywy powstała w 1642 kaplica Obrazu Matki Boskiej Brdowskiej, a w 1643 kaplica św. Anny i zakrystia w kościele pw. św. Zygmunta w Częstochowie. Za jego prowincjonalatu na Jasnej Górze rozbudowano (z fundacji Łubieńskich) kaplicę Matki Bożej, a Jerzy Ossoliński ufundował w niej hebanowo-srebrny ołtarz. Od lipca 1647 do wiosny 1649 był przeorem konwentu przy kościele pw. św. Zygmunta w Częstochowie (na tym stanowisku zastąpił go o. Erazm Stanecki). Gołdonowski został w tr. ponownie przeorem w Brdowie. W 1651, po rocznym pobycie w klasztorze przy kościele św.św. Andrzeja i Barbary, osiadł na Jasnej Górze. Zm. 28 IX 1660.

Pozostawił po sobie wiele dzieł o charakterze hagiograficznym, m.in. żywoty św. Izydora, św. Ignacego Loyoli, św. Teresy z Avili, św. Filipa Nereusza. Jest autorem poematu łacińskiego o św. Pawle Pustelniku (Poema historicum de s. Paulo Primo Eremitae, Kraków 1628) oraz napisanego także po łacinie dzieła o obrazie Panny Maryi na Jasnej Górze (Diva Claromontana) wydanego w Krakowie w 1642. Ciekawym utworem Gołdonowskiego jest życiorys św. Izydora, do którego autor dodał „powinności każdego gospodarza chrześcijańskiego oraz nauki o powinnościach ludu wiejskiego” (Kraków 1629); dziełko napisane w duchu szlacheckiego sarmatyzmu – z wyraźnym wpływem stylu Mikołaja Reja; autor wykazał się dużą znajomością realiów życia wiejskiego, mocno akcentował powinności panów względem swych poddanych. Za działalność pisarską kapituła generalna zakonu nadała Gołonowskiemu tytuł doktora teologii. Olejny portret A. Gołdonowskiego znajduje się w Sali Rycerskiej na Jasnej Górze. Był osobą znaną, lecz także kontrowersyjną, np. mieszczanie częstochowscy mieli do niego pretensje za decyzję o przejęciu gruntów miejskich za długi, również za odebranie im praw do szpitala – przytułku św. Jakuba (po tym jak nieudolnie nim administrowali).

Franciszek Opiłowski, Andrzej Gołdonowski, [w:] Encyklopedia katolicka, T. V, Lublin 1989, col. 1270–71; Polski słownik biograficzny, T. VIII, s. 246–47; Słownik polskich teologów katolickich, red. H.E. Wyczański, t. 1, Warszawa 1981, s. 552–554; Ewa i Mirosław Zwolińscy, Słownik biograficzny regionu częstochowskiego, t. 1, Częstochowa 2002, s. 64–65; – Jan Związek, Parafia św. Zygmunta w Częstochowie, [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego. Okres staropolski, t. I, Częstochowa 2002, s. 217; Jan Związek, Życie religijne i społeczne ludu wiejskiego w świetle nauk o. Andrzeja Gołdonowskiego, „Studia Claromontana”, t. 6 (1985), s. 194–222.