Elektrownia na Zawodziu

Elektrownia na Zawodziu (tzw. nowa elektrownia), obiekt przy ul. Mirowskiej, wzniesiony celem zastąpienia nieczynnej stacji elektrycznej na → Zawodziu („starej elektrowni”), stojącej przy ul. Olsztyńskiej na gruntach prywatnych i unieruchomionej decyzją niemieckich władz okupacyjnych w 1916. Decyzję o budowie nowego obiektu podjęto w 1917. Za realizację projektu odpowiadał inż. elektryk Johannes Schmidt, pracownik śląskich elektrowni; po konsultacjach z kierownikiem stacji elektrycznych inż. Romanem Tyszeckim zdecydowano o zlokalizowaniu stacji elektrycznej nad Wartą na gruntach miejskich. W 1918 zainstalowano w nowym obiekcie urządzenia prądotwórcze. W 1926 rozpoczęto budowę Elektrowni Okręgowej przy ul. Mirowskiej, w sąsiedztwie tzw. nowej stacji elektrycznej na Zawodziu. W 1929 wybudowano dla zakładu wysoki komin (dokonano tego bez wiedzy i zgody Magistratu). Dzięki uruchomieniu Elektrowni Okręgowej rozbudowano sieć elektryczną w Częstochowie oraz wybudowano linie wysokiego napięcia, łączące Częstochowę z Bełchatowem, Radomskiem i Piotrkowem Trybunalskim. W połowie 1939 Elektrownia Okręgowa z siłownią parową o mocy zainstalowanej 23700 kW w turbogeneratorach i 10000 kW w kotłach produkowała energię elektryczną prądu trójfazowego o napięciu 6,3 kV, częstotliwości 50 Hz w urządzeniach z napędem parowo-turbinowym. Elektrownia miała osiem kotłów parowych wodnorurkowych o powierzchni ogrzewczej po 300 m² każdy, z rusztami wędrownymi łańcuchowymi. Kotły opalane były miałem węglowym 5600 cal. Miesięcznie zakład zużywał 4 tys. t miału węglowego z Zagłębia Dąbrowskiego i Śląska, 500 kg olejów i smarów z Zagłębia Borysławskiego i 450 kg fosforanu trójsodowego z Niemiec. W sierpniu 1939 w elektrowni pracowało: 120 robotników, 16 inżynierów i techników i 31 pracowników administracyjnych. W czasie okupacji niemieckiej w elektrowni zawiązała się grupa konspiracyjna, która w 1940 przybrała nazwę Związek Czynu Zbrojnego; wydawała pismo „Honor i Ojczyzna”. W 1941 w wyniku dekonspiracji wielu jej członków aresztowali Niemcy. W elektrowni zorganizowano pomoc Polakom wysiedlonym z zachodnich obszarów kraju i z Warszawy, niektórym umożliwiano podjęcie pracy w zakładzie. Pomimo zakazu niemieckiego prowadzono inwestycje mające na celu elektryfikację polskich miejscowości. W czasie wojny elektrownia poniosła straty w wyniku działań wojennych oraz rekwizycji mienia ze strony Niemców, a następnie wojsk radzieckich. W 1963 elektrownię wyłączono z eksploatacji, gdyż zasilanie regionu odbywało się z krajowego systemu elektroenergetycznego. W 1968 przekształcono ją w elektrociepłownię, która dostarczała ciepło do większości mieszkań w śródmieściu Częstochowy i w dzielnicy → Tysiąclecie, do 1986 wytwarzano także prąd. Obiekt poddano modernizacji w 1999 i 2002, lecz w 2004 zakład na Zawodziu zakończył swoją działalność. W 2010 dawną elektrownię wystawiono na sprzedaż.

Aleksander Gąsiorski, Historia elektroenergetyki częstochowskiej, [w:] Zakład Energetyczny Częstochowa SA. Stulecie elektroenergetyki częstochowskiej, Częstochowa 1996, s. 172, 173, 209, 210, 211, 220, 221; Aleksander Gąsiorski, Oddział częstochowski Stowarzyszenia Elektryków Polskich 2001–2006. Organizacje techniczne i elektrotechniczne w kraju oraz rozwój elektrotechniki na Ziemi Częstochowskiej w XIX i XX wieku, Częstochowa 2006, s. 181, 187, 188; – „Gazeta Częstochowska” (dodatek „Nad Wartą”) 1996, nr 10, s. 11, 12; – „Gazeta Wyborcza Częstochowa” 2009 (6 V), s. 1, 2010 (21 I), s. 3; „Życie Częstochowy” 1969, nr 205, s. 6.